Het eerste essay brengt ons terug naar de begindagen van de pandemie, toen Corona het normale leven tot een ongekende stilstand had geforceerd. De luchten waren blauw en de straten waren al even leeg als onze agenda's. Nasr is uitgenodigd om in een leeg theater de Decamerone van Boccacio voor te dragen. Het verhaal is uit 1348 en geschreven toen de Pest door Florance woedde. Nasr deelt een gedicht van Hans Lodeizen. Maar, dat kunst in tijden van crisis schoonheid en troost zou bieden, vindt hij een "Dille & Kamille filosofie". Kunst ontregelt. Het is meerduidig en laat ons onzekerheid verkennen. Kunst gedijt meer op een gevoel van vervreemding dan op bevestiging. Zie daar het contrast met de nood aan zekerheid en heldere taal. We wankelen in de crisis, en kunst wankelt mee. Helaas hebben we ons zeker gewaand en werd kunst gezien als een amper nuttig ornament, en een sluitpost van begrotingen. Nasr ziet niets positiefs aan het virus, maar hoopt toch dat we een aantal basiswaarden hervinden.
De stemming is omgeslagen
Corona heeft een trend versneld die al langer gaande is. Overal, online en op straat, uiten mensen hun onvrede. Er is geen ruimte voor reflectie en nuance. We kunnen geen goed gesprek meer voeren en met elkaar oneens zijn. De standpunten van complotdenkers zijn verbijsterend. Van politici die stelselmatig kinderen zouden verkrachten. Tot aan Bill Gates die een Microsoftchip in vaccins zou hebben verwerkt. Nasr ziet het aan en constateert dat deze mensen het ontbeert aan historisch besef, en weigeren na te denken over onze toekomst. Ze blokkeren liever elke poging tot omgaan met verandering.
Fundamenten voor de toekomst
In het langste essay staat Nasr stil bij waar politiek en bestuurlijk Nederland ons heeft gebracht. Hij heeft het over het twijfelachtige Coronabeleid, zoals "intelligente lockdown". Niet al te veel regeltjes, omdat ons land zogenaamd anders zou zijn dan Zuid-Europa waar dat wel aan de orde was. Van alles passeert de revue. Wiebes' smalende opmerking over zzp'ers die er 'een beetje zelf voor [hebben] gekozen'. De steun voor Booking.com en KLM. De windmolens in de Wieringenmeer die energie produceren voor een datacenter, niet voor de inwoners. De gunstige belastingtarieven voor brievenbusfirma's, die met slimme constructies zo min mogelijk belasting betalen, terwijl ze volop belastinggeld ontvangen (zoals farmaciereus Pfizer). De Nederlandse kiezer heeft intussen voor de status quo gestemd. Diep in de crisis grijpen we terug op bestaande structuren. Als volwassen mensen zijn we in staat tot groteske ontkenning. Wij, de slimste en meest stompzinnige diersoort op aarde.
Amuse
Nasr kijkt verder dan de pandemie en ziet Covid-19 als een amuse. Klimaatverandering vraagt van ons dat we aandacht hebben vanuit meerdere tijdschalen. Het grote perspectief van geologen en astronomen, en de kleine dagelijkse realiteit van ons als consument die spaarpunten verzamelt. Hij gruwt van de hoogproductieve varkens die hij op TV bij de Keuringsdienst van Waarde ziet. Van tien jaar geleden twaalf spenen zitten ze nu op achttien spenen, op weg naar de twintig spenen en vijfenveertig biggen per jaar. 'Waarom zou er een grens zijn?', vraagt de varkenshouder zich af.
Plas ophouden
Nasrs eerdere reizen naar de poolgebieden hebben hem doen ervaren wat natuurlijkheid is. In het poolgebied hebben wij niets te zoeken. Laat geen voetstappen achter en houd je plas op. Een paar dagen voor zijn reis was Nasr nog acteur die applaus had ontvangen in de Amsterdamse stadsschouwburg. Daar op Spitsbergen voelde hij zich onmachtig, waakzaam en sterfelijk tegelijk, onderdeel van de voedselketen.
Van Gogh
De mooiste passages uit de essays vond ik zijn reflecties op de brieven van Van Gogh. In zijn schrijven gaf Van Gogh de bevestiging dat eenzaamheid niet zo zeer te maken heeft met fysieke opsluiting, afzondering of elkaar niet mogen aanraken, maar te maken had met een wanhopig optimistisch aansluiting maken met de wereld. Van Goghs crisis was een persoonlijke, de onze is mondiaal. De gave van kunstenaars, zegt Nasr, is om het particuliere universeel te maken, al kan het een tijd duren voordat het wordt opgemerkt. Met zijn radicaliteit en oprechtheid veranderde Van Gogh onze manier van kijken.
Slotzin
De toon van de essays is in lijn met wat velen van ons hebben ervaren tijdens de coronapandemie en lockdown. Ontsteltenis over het ‘eigenlijk hebben we geen idee'-beleid en het zelfverklaarde slachtofferschap van complotdenkers. Maar ook moedeloze frustratie over politiek zonder visie, vasthoudend aan het belastingparadijs voor multinationals en een neoliberale koers die door invloedrijke denkers al lang achterhaald is bevonden. Politiek die ons tot schaart in de laagste regionen van slecht presterende landen op gebied van duurzaamheid. De Urgenda-zaak met uitspraak van de rechter en dan nog ontbreekt het aan lef om verduurzamingsplannen uit te voeren. Nasr eindigt met ‘wij moeten handelen'. Dit kan ons keerpunt zijn. Met zijn slotzin toont Nasr zich een ware woordkunstenaar in dit bijzondere essay. ‘Een keerpunt is een goed moment om stil te staan, een rampzalige plek om af te wachten.'
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
