Dat waren het ‘High-Grade Structured Credit Strategies Enhanced Leverage Fund’ en het ‘High-Grade Structured Credit Fund’, fondsen die de mogelijkheid boden te beleggen in hypotheekschuld van weinig gefortuneerde Amerikanen. Doordat dit segment van de woningmarkt stagneerde, waren veel huizenkopers in de problemen gekomen – en daarmee de fondsen. Het waren de eerste voortekenen van een wereldwijde financiële crisis, de grootste sinds die van de jaren ’30 van de vorige eeuw. Maar daar hield op dat moment nog vrijwel niemand rekening mee.
Dezelfde maand werd mijn benoeming tot directeur van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) bekendgemaakt. Ik werkte op dat moment als correspondent van het Financieele Dagblad in Londen, waar ik sinds 2004 verslag deed van de steeds harder draaiende deal-draaimolen in de City – mijn laatste grote verhaal ging over een uniek huzarenstukje van Merrill Lynch, een grotere collega van Bear Stearns: het samenbrengen van het consortium dat een succesvol bod op ABN Amro zou uitbrengen. Als dat mogelijk was, was niets meer te dol voor de tovenaarsleerlingen van het grootkapitaal.
Hoewel ik het zeer naar mijn zin had in Londen, koos ik er voor naar Nederland terug te keren voor de VEB. Na negen jaar langs de lijn had ik steeds meer behoefte gekregen zelf het veld te betreden. De VEB was een partij waarmee de financiële wereld rekening had te houden en ik zag volop mogelijkheden de vereniging met ongeveer 40.000 – vooral particuliere – leden nog relevanter te maken.
Die mogelijkheden deden zich in de jaren erna inderdaad volop voor – en ik hoefde er weinig zelf aan te doen. Betaalproblemen van een relatief kleine groep Amerikaanse minvermogenden bleken door de verwevenheden in het internationale financiële systeem banken in Europa in het faillissement te kunnen storten. Het onderlinge vertrouwen tussen banken, verzekeraars en beleggers verdween volledig, waardoor een financieel hartinfarct dreigde – autoriteiten konden slechts door honderden miljarden rechtstreeks in de slagaders van het systeem te injecteren een wereldwijde ramp afwenden.
Ik stond erbij, keek ernaar en was, met de VEB, af en toe partij, bijvoorbeeld wanneer de nationalisaties van Fortis en SNS Reaal en de reddingsoperaties van de andere Nederlandse financiële instellingen aandeelhoudersbelangen rechtstreeks raakten. Als voormalig journalist was ik blij dat ik een podium had om wat er gebeurde te verwerken: in mijn columns in VEB-magazine Effect, op de website van het Financieele Dagblad en – vanaf eind 2008 – in de Financiële Telegraaf. Met die laatste column mocht ik doorgaan na mijn vertrek bij de VEB in 2014, zodat ik inmiddels een ooggetuigenverslag heb van het decennium sinds die eerste haarscheurtjes bij Bear Stearns.
Dat ooggetuigenverslag vormt de basis voor Crisislogboek. Dat maakt het hopelijk interessant – want authentiek. Maar het is belangrijk ook de beperkingen van deze benadering te onderkennen. Omdat de observaties geschreven zijn ‘in de hitte van de strijd’ werd ik regelmatig gehinderd door wat de Duitse militair strateeg Carl von Clausewitz ‘de mist van de oorlog’ noemt. Vanuit de loopgraaf had ik niet het overzicht van de generaals of de afstand in de tijd van de historici. Dat doet af en toe wat komisch aan – en regelmatig ook gewoon dom, bijvoorbeeld iedere keer als ik optimistisch het einde van de crisis zie naderen (voor het eerst in september 2008). Een ander aspect van deze benadering is dat ik subjectief en soms zelfs ronduit partijdig uit de hoek kan komen: ik was tot 2014 immers belangenbehartiger.
Kortom: verwacht geen compleet, historisch verantwoord, objectief verslag van tien jaar financiële crisis, maar een persoonlijk, eigenzinnig en hopelijk hier en daar vermakelijk logboek van mijn tijd aan het front.
Jan Maarten Slagter studeerde rechten in Leiden en werkte als advocaat in Amsterdam. Slagter was vervolgens financieel journalist en directeur van beleggersvereniging VEB. Op dit moment is hij CEO van International Bureau of Fiscal Documentation (IBFD). Hij is de auteur van Crisislogboek.
