In uw boek Een (on)gemakkelijke keuze pleit u voor rigoureus ingrijpen in van de Nederlandse welvaartstaat en de economie. Ziet u deze hervormingen nu als een gemakkelijke of een ongemakkelijke keuze?
Voor mijzelf is het een gemakkelijke keuze. Omdat ik vind dat wij onze sociaaleconomische succesformule van gelijkwaardigheid en gelijke kansen koste wat kost moeten behouden. Wij zijn verplicht minder comfortabele keuzes te maken om ons systeem te kunnen blijven betalen.
Wat is de belangrijkste reden dat ‘onze succesformule’, zoals u onze economie en sociaal stelsel omschrijft, onder druk komt te staan?
De grootste bedreiging waar wij mee te maken krijgen, is de vergrijzing. Die dreiging is zorgwekkender dan opkomende landen als China en India. Op dit moment werkt maar tweederde van de beroepsbevolking. De komende decennia neemt onze beroepsbevolking ook nog eens af met 1 miljoen mensen. Als dit gat niet opgevuld wordt, zal de belastingdruk stijgen van 38 procent nu naar 45 procent. Dat is onrealistisch hoog en zal onze concurrentiepositie volledig uithollen. De commissie-Bakker heeft terecht geconstateerd dat wij op dit moment meer mensen dan werk hebben, maar dat die verhouding in de toekomst omgedraaid wordt: dan zullen wij meer werk dan mensen hebben.
Wat kunnen we doen?
In het boek bekijk ik Nederland zoals wij met Adstrat ook naar cliënten kijken: wat kunnen we doen om het geldverdienend vermogen te verbeteren? We zullen met minder mensen gemiddeld meer moeten verdienen om genoeg belastingen voor onze voorzieningen te kunnen opbrengen. Niet door loonsverhoging, maar door echte economische groei. Daarvoor moeten we doorbraken realiseren op vier gebieden: meer mensen aan het werk, die meer uren en meer jaren willen en kunnen werken, met een hogere productiviteit en meer toegevoegde waarde door innovatie. De oplossingen staan niet los van elkaar, maar ze vermenigvuldigen: als je aan de ene knop draait, heeft dat ook een positief effect op de andere knoppen.
Van welke ‘knop’ heeft u de hoogste verwachtingen? Wat kan ons het meest helpen?
De knop van meer uren en meer jaren werken. Vereenvoudiging van met name de inkomstenbelasting en het pensioenstelsel zal mensen stimuleren om een dag per week meer of een paar jaar langer te werken. Ik zie niets in het opschroeven van de pensioengerechtigde leeftijd tot 67 jaar, zoals eerder is voorgesteld. In het huidige systeem werkt dat averechts. Een bouwvakker die op zijn 15e is begonnen, kan geen 50 jaar gezond blijven werken. Hooguit 40 jaar. En dat geldt voor de meeste beroepen.
Hoe reëel zijn de voorstellen?
De voorgestelde doorbraken zijn voor mij voor de hand liggend, maar ze zullen lastig door te voeren zijn. Er zitten hele machines achter de inrichting van belastingen en sociale zekerheid, die in feite niets anders doen dan nivellerend werken. Deze vorm van betutteling zal tijdens de vergrijzing nog meer tegen ons werken. Er is een lappendeken aan regelingen, die voor normale mensen ondoorgrondelijk zijn. Ik word er echt somber van als ik er in duik.
Een aantal organisaties probeert al jaren meer mensen aan het werk te krijgen. Is dat geen kansloze zaak?
Nee, mits je de juiste voorwaarden creëert. Je moet bijvoorbeeld de startstreep echt gelijk trekken door witte en zwarte scholen te mixen. Een Turkse kennis vertelde mij eens dat Nederland er gewoon een extra zuil bij heeft gekregen, een groep die lang ongemerkt zijn eigen gang heeft kunnen gaan. Het probleem is dat daardoor grote aantallen kinderen vanaf hun jeugd in een achterstandssituatie blijven. Als jij de verkeerde postcode hebt en je hebt een moeilijke achternaam, zijn je kansen meteen een stuk kleiner. Dat is niet motiverend. Je moet mensen helpen en perspectief bieden. Nu verdwijnen duizenden jonge mensen vaak zonder diploma in de Wajong, die daarmee de nieuwe WAO dreigt te worden. Dat willen we toch niet?
Op basis van gesprekken met een groot aantal succesvolle zakenlieden, sportcoaches en bestuurders heeft u ook een vijftal voorwaarden voor succes in Nederland geformuleerd: ambitie, strategie, diversiteit, leiderschap en volharding. Leg uit.
Het boek is eigenlijk ontstaan uit de gesprekken die ik met deze mensen heb gevoerd. Zelf was ik al van mening dat wij in dit land meer ambitie moeten hebben. Om dat te bevorderen wilde ik een aantal succesvolle mensen laten vertellen wat je voor succes moet doen. Dat het een spannend avontuur is, maar ook doorzettingsvermogen vraagt. Een van de vragen die ik ze heb gesteld, is of zij hun succes dankzij of ondanks Nederland hebben geboekt. De meesten antwoordden dat zij dankzij Nederland zijn wie zij zijn, maar dat zij hun succes eigenlijk ondanks Nederland hebben behaald. Voor ondernemers kan Nederland behoorlijk verstikkend zijn, met alle regeltjes. Veel, met name kleinere, ondernemers vragen zich af of zij nu het grootste deel van de tijd bezig zijn met ondernemen of met formulieren invullen.
Dit boek is in zekere zin een pamflet. Is het ook politiek?
Ik spreek liever van een maatschappelijke oproep, een hartenkreet van een gepassioneerde Nederlander, of beter Rijnlander. Het is een pleidooi voor een liberaal economisch beleid om de sociale voorzieningen te kunnen behouden. Het is politiek moeilijk te plaatsen.
D66?
Ik wil er geen etiket op plakken, ik ben zelf ook nergens lid van. Het is van de partij die er mee aan de slag gaat. Ik denk namelijk dat de meerderheid van Nederland dit wil: onze voorzieningen behouden. En dat ze daarvoor bereid zijn moeilijke keuzes te maken en de gevolgen te accepteren. Dat is het leiderschap waar om gevraagd wordt. Om het allerlei kleine groepen naar de zin te maken, maken we het voor 90 procent van de bevolking onnodig moeilijk. Voor alles wat we doen in dit land, moeten we formulieren invullen. En nog bieden die formulieren geen garanties: er gaat nog steeds van alles fout. Misschien is dat wel de oorzaak en verliezen wij door de overmaat aan regels het zicht op wat echt belangrijk is. Zodra je in dit land iets wilt, kom je in een papiermolen terecht. Dat moet ophouden. Het zou veel beter zijn minder regels te hebben, maar die strikter te handhaven, in plaats van dat halfslachtige: handhaven of afschaffen moet het devies worden. Dat zal helpen de economische crisis te boven te komen.
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
