De eerste vorm is gebaseerd op de gedachte dat als het met iedereen goed gaat, het met het collectief ook als vanzelf goed moet gaan. Het Rijnland Model gaat uit van solidariteit: als het met iedereen collectief goed gaat, gaat het met iedereen afzonderlijk ook goed. Het lijkt een woordenspelletje, maar inmiddels weten we, dankzij de kredietcrisis, dat het Neo-Amerikaanse-Model (ieder voor zich, God voor ons allen) nogal wat problemen met zich meebrengt en de stabiliteit van het geldsysteem aantast en daarmee de stabiliteit van de samenleving.
Misschien is het wel aardig eens te kijken wat Albert schreef in 1991, wat er kan gebeuren als je teveel ruimte geeft aan het Neo-Amerikaanse-Model. Hij maakt zich zorgen over de manier waarop ‘de markt’ in Amerika oprukt:
- het gegeven dat bedrijven op zich beschouwd worden als handelsgoederen;
- dat de hoogte van de lonen daar afhankelijk is van de marktontwikkelingen en dat de werknemers in toenemende mate handelswaar dreigen te worden, waarmee de sociale ongelijkheid groeit;
- dat huisvesting daar volledig tot de vrije markt behoort, zonder sociale huisvesting en huursubsidie (hier ligt de bakermat van de huidige kredietcrisis; mensen met een te laag inkomen kregen onverantwoordelijk hoge hypotheken);
- dat openbaar vervoer daar ook al verworden is tot de categorie handelsgoederen met alle gevolgen van dien (onpraktisch, verouderd en slecht onderhouden);
- dat de media daar niet meer tot de publieke sector behoort, de onafhankelijkheid wordt bedreigd;
- dat onderwijsinstellingen daar ook behoren tot de handelsgoederen; een privilege voor kinderen met rijke ouders;
- en ten slotte dat bij de gezondheidszorg daar de sturende rol van de overheid ontbreekt als het misgaat (zie de ziekenhuizen in Flevoland) en zij ook handelswaar gaat worden.
In zijn boek probeert hij te bewijzen dat er twee vormen van kapitalisme zijn en acht dat na 225 bladzijden ‘wel zo’n beetje’ bewezen. Zijn conclusie toentertijd was simpel: de meest aanvechtbare, de slechtst werkende en de meest meedogenloze vorm van kapitalisme wint steeds meer aan terrein. Dat vindt hij gevaarlijk ondanks de euforie dat de Muur is gevallen. Hij waarschuwt ervoor dat het neo-Amerikaanse kapitalisme ernstig zal ontsporen. Omdat we zijn aangeland in de fase van het kapitalisme in plaats van de staat. En dat zal zorgen voor dramatische en gevaarlijke misstanden. ‘Het kan toch niet zo zijn dat alle Europese verworvenheden door de eeuwen heen plotsklaps on-economische aberraties (afwijkingen) waren’, stelt Albert.
Als ik het boek lees, mogen we het ergste vrezen voor de gevolgen van de kredietcrisis. Het lijkt op AIDS, het immuunsysteem van het kapitalisme zelf is aangetast om twee redenen: de rol van de overheid is weg geprivatiseerd en de banken (en niet de beurs) die eerst het geheim waren achter een goed functionerende Europese economie zijn onderdeel van het probleem geworden.
Waarom ik denk dat Albert gelijk heeft? Als organisatie kun je je veroorloven mensen op straat te zetten, maar als maatschappij kun je dat niet! Sociaal-economisch kapitalisme heeft een reële toekomst.
(Op 26 maart komt Michel Albert naar Nederland op verzoek van de Stichting Vanwoodman, Rijnlandse kennisproductiviteit. Misschien is het goed dat onze Kamerleden kennis nemen van zijn laatste inzichten voordat we er nog meer miljarden doordraaien.)
