Er zijn wetenschappers die beweren dat 95 procent van ons gedrag wordt gestuurd door ons onbewuste. Lijkt dat je misschien overdreven? Laten we ter inleiding eens een heel normale dag doornemen, om te kijken wat we allemaal kunnen tegenkomen aan gedrag dat tegelijkertijd irrationeel én heel gewoon is.
Een dag vol irrationaliteit
Aan het ontbijt sla je de ochtendkrant open. Er is een voorbeschouwing op een belangrijke wedstrijd van het Nederlands elftal. Je hoopt natuurlijk dat Nederland wint. Tenzij je zelf een speler van het elftal bent is je voorkeur een eerste staaltje irrationaliteit van deze dag. Dat heeft niets met de kwaliteiten van de spelers te maken, maar met het feit dat je je schaart achter een groep mensen waarvan de enige overeenkomst met jou hun nationaliteit is. Je zult in dit boek lezen welk psychologisch fenomeen daarachter zit, en ook welke gevaren daarin schuilen.
Tijdens een koffiepauze op je werk wordt het gezellig op de werkvloer. De verhalen van collega’s buitelen over elkaar heen. Het blijft gezellig, ook na een halfuur maakt niemand nog aanstalten om weer aan het werk te gaan. Je doet lekker mee. Hoewel je hierdoor bij lange na niet aan de acht uren van je werkdag komt. Maar goed, zo gaat dat hier nou eenmaal. Gezelligheid is ook belangrijk. Geen probleem dus. Maar in je achterhoofd weet je dat het niet klopt. Of misschien is dit gebruik inmiddels zo ingesleten dat je het niet meer objectief kunt beoordelen.
Tijdens een vergadering komt de voortgang van een groot project aan bod. Het loopt niet zo goed. Eigenlijk is niemand tevreden. Maar er is al zoveel tijd en geld in geïnvesteerd, dat het zonde zou zijn om er nu mee te stoppen. Als je je allemaal bewust zou zijn geweest van de psychologische denkfout die de besluitvorming hier parten speelt, zou men ervoor gekozen hebben om te stoppen. Maar iedereen kiest er daarentegen voor om door te gaan en er het beste van te maken.
(…)
’s Avonds thuis heb je trek in een biertje. Je weet dat het niet gezond is, want je gewicht mag wel wat omlaag, vind je. Maar je hebt de hele week hard gewerkt, dus dat biertje heb je wel verdiend. En een tweede ook. Je snapt ook wel dat die redenatie je biertjes niet gezonder maakt. Maar ze smaken er wel beter door. Je kunt straks tevreden in slaap vallen. Ondanks je irrationele dag. Of misschien wel dankzíj je irrationele dag.
Keuzes
Je ziet, het zijn helemaal geen extreme voorbeelden. Ze gaan over jou en mij. Wij zijn Dagelijks irrationeel. Is dat erg? Vaak niet. De genoemde voorbeelden zijn niet allemaal onethisch of schadelijk, meestal vrij onschuldig zelfs. Maar de principes achter deze uitingen van irrationeel gedrag kunnen ook resulteren in schade. Voor jezelf. Voor anderen. Dat kan variëren van onhandige persoonlijke financiële keuzes tot ernstiger zaken als discriminatie en misleiding, mishandeling zelfs, zoals je verderop zult lezen. Daarom is het goed om te begrijpen om welke fenomenen het gaat. Waar ze vandaan komen, hoe ze eruitzien, maar vooral hoe ze zich verstoppen. Want als je ze herkent kun je je ervan bewust worden wanneer ze de kop opsteken. Zodat je dan een keuze hebt. De keuze om je irrationeel ingegeven gedragsimpuls te volgen, of om een weloverwogen andere afweging te maken. Tot die tijd ben je dagelijks irrationeel.'
Michiel van Straten is ontdekkingsschrijver, schrijfdocent en spreker. In zijn boeken en lezingen laat hij zien dat wat we vanzelfsprekend vinden vaak helemaal niet zo vanzelfsprekend is, of zelfs ronduit helemaal niet klopt. Als verteller gaat Michiel van Straten op ontdekking, om uit te zoeken hoe het nou precies zit. Dit levert verbluffende verhalen op. Hij is de auteur van Dagelijks irrationeel.
