We maken ons zorgen om ons politiek systeem, omdat ‘het’ niet meer werkt. De manier waarop we het hebben ingericht heeft voorheen lang goed gewerkt. Maar in deze tijd werkt het systeem vooral verlammend. Het systeem is geëquipeerd om het politieke spel te spelen. En daar zit veel goeds in, zoals het recht van de minderheid en de vrijheid van meningsuiting. Maar waar voorheen in dat politieke spel ook de grote inhoudelijke vraagstukken werden besproken, lijkt dat nu veel minder aan de orde. Het politieke spel staat ver af van wat belangrijk is in de samenleving en is steeds minder in staat richting te geven of zelfs maar toegevoegde waarde te leveren. Ons beeld wordt bevestigd door de beperkte interesse die er is voor de politiek. Wie maakte zich zorgen toen de kabinetsformatie in 2017 maar liefst 255 dagen duurde; de langste formatie sinds WOII? Zelfs de dagelijkse actualiteitenrubrieken hadden moeite het op interessante wijze op de agenda te houden. En dat terwijl er wel degelijk behoefte is aan een overheid die, misschien wel onafhankelijk van politieke kleur, koersvast vanuit een heldere lange termijn visie, bijdraagt aan het oplossen van opgaven van deze tijd.
De wereld verandert en vraagt om nieuwe oplossingen, nieuwe uitgangspunten en een nieuwe ordening. Waar het politiek bestuur voorop moet lopen en richting moet geven, loopt ze in de praktijk hopeloos achter de ontwikkelingen aan. Zich verliezend in het ‘beschermen van de democratische waarden’ en vasthoudend aan de eeuwenoude legitimatie van het politiek systeem zoals dat altijd heeft gewerkt. Politieke debatten over thema’s die voor niemand prioriteit hebben. Denk aan de ‘zware inzet’ van de oppositie rondom het afschaffen van het raadgevend referendum. Iedereen die de publieke sector kent, weet dat het effect van afschaffen marginaal zal zijn. En dan hebben we het nog niet over de gedateerdheid van het instrument referendum, waar social media veel eenvoudiger, sneller en doeltreffender breed meningen uit de samenleving kan ophalen. Neem de Ice Bucket Challenge in 2014 als zeer treffend voorbeeld.
Wij zijn kritisch op het systeem en maken ons zorgen om het beperkte verandervermogen dat we aantreffen. Wij zijn niet de enigen die hier kritisch over zijn. We staan aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen. In onzer beiden vriendenkringen zijn maar weinig vrienden die nu al weten op welke partij en wie ze hun stem gaan uitbrengen. Geen idee waar je nu eigenlijk op stemt. Overal ontstaan nieuwe initiatieven. Nieuwe partijen, afsplitsingen: mensen die iets willen bijdragen en die daarvoor niet kiezen voor het aansluiten bij een bestaande politieke partij. In plaats van deze ontwikkeling te omarmen als de nieuwe werkelijkheid, zijn vooral populistische geluiden zichtbaar en gelabeld als ‘eng’ en ‘potentieel ondermijnend voor de democratie’. Dus in plaats van de initiatieven te zien als nieuwe vormen van mee doen en de vlucht vooruit te maken door deze in te voegen in het systeem, zetten traditionele politieke partijen alles op alles om ‘hun’ kiezers terug te winnen.
Een verklaring voor het feit dat goede mensen niet altijd goede dingen doen, vonden wij in de werking van de hersenen. Het is nu eenmaal veel gemakkelijker iets te doen wat je altijd al deed, dan om iets nieuws te doen. Het kiezen voor een ander pad is een lastige opgave. Neemt niet weg dat we niet anders dan vooruit kunnen: het moet anders en wel gisteren! Hoe? Dat weten we allemaal niet. We zoeken een politiek bestuur dat in die zoektocht het voortouw durft te nemen.
Wij hopen dat ons boek aanzet tot de vlucht vooruit. Niet om ‘de juiste nieuwe oplossing te vinden’, maar om het beter te doen. Om mee te doen en mee te werken aan wat nodig is. Voor iedereen in Nederland die een goede politiek en goed bestuur verdient.
Joscha de Vries is al ruim twintig jaar organisatie-adviseur en mede-oprichting van organisatieadviesbureau Hiemstra & De Vries (2004). Als adviseur heeft zij veel gewerkt met en geadviseerd aan politieke besturen en hun ambtelijke directie. Ilse Hofland is werkzaam als veranderkundige en organisatieadviseur in de publieke sector en heeft vanuit die rol gewerkt aan een beter politiek bestuur. Met familie en kennissen die werkzaam zijn in de politiek, hoort zij daarnaast vanuit de dagelijkse praktijk hoe het politiek bestuurlijk systeem wel en vooral niet kan werken. Ze zijn de auteurs van Gevangen in democratie.
