Mensen zijn coöperatieve wezens. Ons instinct om bij een groep te horen is fundamenteel en maakt ons hyperadaptief aan zo’n beetje iedere omgeving. Eenzaamheid, afzondering van de groep, maakt ons fysiek en mentaal ziek. We vertrouwen onze stam van familie, vrienden en gelijkgestemden. De keerzijde hiervan is, dat er een ‘wij’ en een ‘zij’ is. De ander kan veel minder op onze sympathie rekenen.
fitheid boven waarheid
Signalen over wie tot onze stam behoort zijn overal. Onze identiteit uiten we via onze kleding opleiding, geloof, politieke voorkeur en veel meer. Je kunt het zien als een soort algoritme waar ons brein op reageert. Sommige signalen zijn zeer kostbaar, waardoor alleen hooggeplaatste individuen zich dat kunnen veroorloven. Dan heeft Samson het niet alleen over dure auto’s, maar ook over de subtiele aanwijzingen dat iemand afstamt van een rijke familie, of de fysieke of cognitieve fitheid die alleen maar bereikt kan worden door jaren van training. Er zijn hechte en minder hechte stammen. Hij noemt de sodaliteit (en vorm van gemeenschap, red.) als meest hechte stam. Denk aan een professioneel sportteam dat een heel seizoen samen wedstrijden speelt en alles samen doet.
In de evolutie gaat genetische fitheid boven waarheid. Dus als een stam moet kiezen tussen de waarheid of de stam, dan kiest men de stam. Het geloof in een onwaarheid beschermt de identiteit. Samson herkent deze beperking ook uit zijn eigen familiegeschiedenis en banden met een fundamenteel kerkgenootschap. Zijn vader was voorganger in die kerk. Samson wil boven waarheid een meta-opvatting plaatsen, die zegt dat opvattingen moeten worden aangepast bij nieuwe bewijslast. Zo heeft zijn vader op een gegeven moment de evolutietheorie onderschreven.
In-groep en uit-groep
Wie aan stammen denkt, zal misschien denken dat ras en huidskleur een belangrijke psychologische onderscheid zijn. Dat valt behoorlijk mee. Een T-shirt van een bepaald team vinden we al snel belangrijker. Eigenlijk zijn alleen gender en leeftijd verschillen die we blijven zien. Moraliteit, wie we tot onze in-groep beschouwen, heeft minder met onze ethiek te maken, dan met ons vermogen om aandacht te schenken aan mensen. Ons vermogen om sympathie tonen is maar beperkt. Wie te veel anders is, zien we als een uit-groep. Het is niet zo eens dat we ze dehumaniseren, als wel dat we gewoon minder aandacht schenken aan de uit-groep dan aan de in-groep. We maken ons eerst en vooral druk over onze eigen mensen.
Team Human
Als onze stamdrang zo sterk is, dan kunnen we het maar beter gebruiken als een kracht om een betere toekomst te creëren, zowel voor onszelf als voor de wereld. De weg vooruit begint voor Samson op het niveau van de gemeenschap. Iedereen moet het recht hebben zijn eigen identiteit te vormen en zijn eigen stam vorm te geven. Maar daarboven is de Metastam. Daar zijn we allemaal menselijk en hebben we een gemeenschappelijke identiteit. Als we onze menselijkheid meer benadrukken, dan zal dat helpen om onze cirkel van vertrouwen verder uit te breiden, zodat we alle mensen kunnen zien als lid van de in-groep.
Je eigen stam creëren
Samsung leeft wat hij predikt. Hij heeft zijn eigen eregroep van hechte vrienden die met elkaar rituelen beleeft. Hij heeft daaromheen een grotere groep die zijn netwerk vormt van mensen die hij graag ziet. Hij identificeert zichzelf vanuit zijn stam. Dit alles is in de laatste jaren gevormd. Daarvoor was hij ook in de valkuil van de stam getrapt. Hij had zich uit zijn fundamenteel Christelijke achtergrond ontworsteld. Op de universiteit had hij een kosmopolitische levensstijl aangemeten, waarbij hij neerkeek op Trump-stemmers. Eigenlijk was hij net zo veroordelend als de mensen die hij veroordeelde. Door meer vanuit een stammenperspectief naar de wereld te kijken heeft hij dat kunnen rechtzetten. Het boek heeft allerlei interessante invalshoeken, maar het verhaal van Samson gaat soms alle kanten op. Bij sommige hoofdstukken had ik de neiging door te bladeren. Toch is als geheel de inhoud van het boek sterk en verfrissend.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
