Tijd voor actie - 'Heeft me met mijn neus op de feiten gedrukt'

Carola Rackete maakte deel uit van mijn verdiepingsslag en heeft vanwege haar daadkracht en heldere uitdrukkingsvermogen diepe indruk op mij gemaakt. Rackete werd wereldberoemd als kapitein van het schip de Sea Watch 3. Ze werd gearresteerd omdat ze na wekenlang wachten op een internationaal besluit over waar de veertig opgeviste vluchtelingen op haar schip opgevangen mochten worden, vanwege de sterk verslechterende gezondheid van een aantal van de vluchtelingen zelf besloot het aanmeerverbod van de Italiaanse regering te negeren en de haven van Lampedusa binnen te varen.

In Tijd voor actie beschrijft ze niet alleen haar ervaringen op de Sea Watch 3, maar legt ook uit dat de vluchtelingen- en de klimaatcrisis niet los van elkaar kunnen worden gezien. Ze geeft aan dat we collectief de verkeerde vragen stellen. Gefocust wordt op ‘wie mag welk land in, wie mag waar blijven, en wie gaat dat betalen’ in plaats van op ‘hoe voorkomen we gezamenlijk dat niemand hoeft te vluchten uit zijn of haar eigen land’. Ze benadrukt dat ‘de klimaatverandering het gevolg is van een ontwikkelingsmodel dat een klein deel van de planeet welvaart brengt, maar een ander deel zijn bestaansgrond ontneemt’. Er is daarom eigenlijk geen sprake van een vluchtelingencrisis, een klimaatcrisis of zelfs een coronacrisis, maar van een breder te trekken gerechtigheidscrisis.

In de situatie waarin Rackete met de Sea Watch 3 belandde, is te zien hoe een economische gemeenschap worstelt met haar eigen waarden. Vaak wordt gezegd dat in de probleemgebieden zelf moet worden gezorgd voor oplossingen die voorkomen dat mensen wegvluchten, maar daaruit blijkt volgens Rackete dat het probleem niet wordt onderkend. De problemen kunnen in de landen van herkomst niet worden opgelost, omdat ze daar niet zijn ontstaan.

Rackete roept op tot actie met krachtige stellingen als ‘we mogen niet wegkijken omdat het een groep betreft waarmee wij ons niet verbonden voelen. Dat tast de mensenrechten voor ons allemaal aan. Het raakt de armen alleen maar als eerst.’ Ze geeft aan dat de enige mogelijkheid om deze gerechtigheidscrisis tegemoet te treden het opnieuw definiëren van migratie als onlosmakelijk deel van het menselijk bestaan is, als nieuwe impuls voor de maatschappij, als mensenrecht en als gegeven in een wereld die fundamenteel verandert. Ze laat zien dat maatschappijen hiervan kunnen profiteren omdat de bedragen die migranten aan hun thuisland sturen niet alleen hoger zijn dan de aangeboden ontwikkelingshulp, maar ook vaker terechtkomen bij de mensen die het geld daadwerkelijk nodig hebben. Tot slot geeft ze nog een aantal ideeën mee van maatregelen die vandaag al getroffen kunnen worden, zoals de afschaffing van het BNP als indicator van economische groei, of de ecologische begrenzing van en het heffen van extra belasting op CO2.

Tijd voor actie heeft me met mijn neus op de feiten gedrukt, meegesleept en geconfronteerd, en me daarna handvatten gegeven voor het bijdragen aan een oplossing voor het daadwerkelijke probleem. Ik probeer naar aanleiding hiervan in mijn werk continu na te denken over of de vragen die gesteld worden de juiste zijn, en of de acties die ondernomen worden bijdragen aan de normen en waarden van onze maatschappij die ik het belangrijkst vind – gerechtigheid. Dit leidt tot confrontatie en lastige gesprekken, en ik merk dat ik juist hieruit zingeving, kracht en energie put.