Het rommelt in het Westen. Van de Verenigde Staten tot aan Oostenrijk rebelleren hele bevolkingsgroepen tegen de gevestigde orde, vaak aangemoedigd door populistische verkiezingsprogramma's met nativistische ondertonen. De volkswoede is niet zozeer het gevolg van economische aftakeling, alswel de prijs die de geïndustrialiseerde wereld betaalt voor haar welvaart, betoogt Todd Buchholz in The price of prosperity.
De analyse die de voormalig economie-professor aan Harvard op het probleem loslaat, komt op het volgende neer: rijke landen krijgen vroeg of laat onvermijdelijk te maken met dalende geboortecijfers en toenemende vergrijzing. Om de hoge levensstandaard in stand te houden zijn nieuwe arbeidskrachten nodig, die vaak worden aangetrokken in de vorm van immigranten. De toestroom van buitenlanders kan, zeker in regio's zonder sterke sociale cohesie, een bedreiging vormen voor de dominante cultuur. Rijke landen staan daarmee voor een dilemma: of ze berusten in een proces van teruglopende welvaart, of ze accepteren een versplinterende samenleving.
De oplossing moet komen vanuit een multicultureel gevoel van nationale eenheid, aldus Buchholz, die tevens beleidsmedewerker was onder president George Bush senior. Zo stelt hij voor dat immigranten die zich tot Amerikaan willen laten naturaliseren hun paspoorten op minstens vijf plekken van cultuurhistorische waarde te laten afstempelen, zodat ze in ieder geval een idee krijgen van wat de Verenigde Staten bindt.
Er is een directe lijn te trekken tussen Amerika's onvrede met de status quo en de opkomst van Donald Trump. Sinds de New Yorkse zakenman tot veler verbijstering is benoemd tot Republikeinse presidentskandidaat probeert een hele rits aan boeken het fenomeen te duiden. The making of Donald Trump van David Cay Johnston is daarvan de meest doorwrochte. De Pulitzer prijs-winnende journalist portretteert de onroerend goed-magnaat al bijna dertig jaar voor publicaties als de New York Times.
Zijn conclusie: Donald Trump, wiens fortuin is geworteld in lucratieve belastingsconstructies en bankroeten die op andermans schouders werden afgewenteld, is een nog schimmiger ondernemer dan hoe menigeen hem tot nu toe heeft afgeschilderd. In de loop van zijn carrière maakte hij zich niet alleen schuldig aan discriminatie tegen zwarte huurders en het inhuren van illegale Poolse immigranten, hij omringde zich ook met mafiosi, gewelddadige beursfraudeurs en drugdealers.
Met al die lijken in de kast is het verbluffend dat Trump zich überhaupt heeft weten te ontpoppen tot een realistische presidentskandidaat, aldus Johnston: 'Trumps succes met kiezers vertelt een belangrijk verhaal over de diepe problemen waarin Amerika zich bevindt.'
Maar wie zijn die supporters nu precies? En waarom zeggen zovele hun steun toe in de overtuiging dat ze toch niets te verliezen hebben? In Hillbilly Elegy licht tech-investeerder JD Vance een tipje van de sluier op. Geboren en getogen in het Appalachen-gebergte is de 32-jarige Vance een product van de hillbilly-cultuur, een voornamelijk blanke onderklasse die al generaties in de Verenigde Staten woont. Zelf groeide Vance op met een grootmoeder die haar alcoholistische echtgenoot treiterde door hem borden vuilnis voor het avondeten te serveren, en hem op een gegeven moment zelfs met benzine dreigde te overgieten.
Vance's ervaring is exemplarisch. Hillbilly Elegy, volgens The Economist 'het belangrijkste boek over Amerika van dit jaar', neemt de lezer mee naar een troosteloos stuk Amerika waar wegroestende staalfabrieken hand in hand gaan met chronische armoede en een heroïne-epidemie zonder weerga. De uitzichtloosheid is zo structureel dat veel inwoners lijden aan wat de Amerikaanse psycholoog Martin Seligman omschrijft als 'aangeleerde hulpeloosheid': een fatalistisch wereldbeeld waarin de media liegen, hoger onderwijs onbereikbaar is, werkloosheid een leven lang kan duren, en alleen een buitenstaander hoop kan bieden, zelfs al is het een zelfbenoemde miljardair uit een protserig New York.
Vance wist uiteindelijk aan de negatieve spiraal te ontsnappen. Via de Amerikaanse marine werkte hij zich omhoog tot Ohio State University, waarna hij doorstroomde naar het prestigieuze Yale. Maar, zo geeft hij zelf aan, hij is de uitzondering die de regel bevestigt.
Amerika's frustratie met de gevestigde orde beperkt zich niet tot politici alleen. Ook publieke instituten met een decennialange staat van dienst liggen onder vuur. In Who needs the Fed? speculeert Forbes-journalist John Tamny over het afschaffen van een meer dan honderd jaar oude steunpilaar onder de Amerikaanse economie: de Federal Reserve.
In een ondernemingsklimaat dat flirt met negatieve rente wordt de Amerikaanse Centrale Bank steeds minder relevant, aldus Tamny. Anders dan vaak aangenomen leidt kwantitatieve verruiming niet automatisch tot meer investeringen in het bedrijfsleven. Geld is niet hetzelfde als krediet, stelt Tamny. Het is een middel waarmee mensen toegevoegde waarde kunnen creëren, en in economisch gedeprimeerde gebieden waarin die capaciteit ontbreekt schiet dat instrument tekort.
Daarnaast is de bemiddelende functie van de Centrale Bank de laatste jaren alleen maar afgenomen. Zo neemt het bankwezen, dat in hoge mate wordt aangestuurd door het monetaire beleid van de Fed, nog maar vijftien procent van de Amerikaanse leningen voor rekening. De rest komt op het conto van alternatieve financieringen, zoals directe investeringen.
De Fed kan op de lange termijn zelfs een bedreiging vormen, aldus Tamny. Na jaren van kwantitatieve verruiming is de Amerikaanse staatsschuld aangezwollen tot negentienduizend miljard dollar, meer dan het dubbele van wat zij in 2007 was.
Over Jeroen Ansink
Jeroen Ansink is journalist in New York. Hij schrijft en schreef onder meer voor HP/De Tijd, Elsevier Weekly Magazine en Fortune.com. Voor Managementboek schrijft hij interviews. Ansink voltooide een vrij doctoraal in de Letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en behaalde het certificaat Business Journalism aan de Wharton Business School aan de Universiteit van Pennsylvania.
