Het is de tweede keer dat een Nederlands ziekenhuis wordt gered door een private investeerder. In 2006 werd het noodlijdende Amsterdamse Slotervaartziekenhuis van de ondergang gered door de Beverwijkse participatiemaatschappij Meromi van vastgoedmiljonair Jan Schram. Diens partner Aysel Erbudak zwaait er sindsdien de scepter. Na de overname waren de reacties uit de ziekenhuiswereld overwegend sceptisch. Die kritiek is verstomd nu het Slotervaart al na een jaar weer winstgevend is, al blijft het afwachten hoe het ziekenhuis er over een paar jaar voorstaat.
De zorg gaat steeds meer lijken op het gewone bedrijfsleven. Fusies en overnames - ook door private partijen - zijn aan de orde van de dag. Medisch specialisten worden aandeelhouder van hun ziekenhuis en noemen zichzelf ‘medisch ondernemer’. De zorg kent publiek private-samenwerkingen, zorg-BV’s en een groeiend aantal zzp’ers. Met een totale omzet van ruim vijftig miljard is het de grootste economische sector van ons land. Het overgrote deel daarvan is nu nog in publieke handen, maar daar kan verandering in komen als Nederland het voorbeeld volgt van de Verenigde Staten en meerdere Europese landen (waaronder Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen). In Duitsland draaide de beursgenoteerde investeringsmaatschappij Rhön-Klinikum vorig jaar met de exploitatie van ziekenhuizen en privéklinieken een omzet van 1,9 miljard euro. In 2006 nam Rhön-Klinikum de universitair medische centra van Giessen en Marburg over van de deelstaat Hessen. Het bedrijf heeft toegezegd de komende jaren meer dan 400 miljoen euro in de ziekenhuizen te investeren, een bedrag dat de deelstaat niet kan opbrengen.
Bovenaan de pikorde van Europese zorginvesteerders staat het van oorsprong Duitse Fresenius. Vorig jaar behaalde de multinational een omzet van ruim 11 miljard euro. Het Franse Générale Santé zette 1,9 miljard om, terwijl de beursgenoteerde investeringsmaatschappij Orpea (ook Frans, maar actief in meerdere Europese landen) in 2007 een omzet behaalde van 415 miljoen euro en een nettowinst van 30,9 miljoen.
Deze Europese zorggiganten doen de ene overname na de andere. Zo nam Orpea in België de afgelopen jaren negen rust- en verzorgingstehuizen over. De reuzen hebben een voorkeur voor geprivatiseerde ziekenhuizen waar geld valt te verdienen door efficiënter te organiseren: de bezettingsgraad van de bedden wordt verhoogd, banen worden geschrapt en vastgoed wordt verkocht en weer terug gehuurd of geleased. Zelfs durfkapitalisten hebben de weg naar de gezondheidszorg gevonden. De roofridders van Kohlberg Kravis Roberts & Co (KKR) namen in 2006 de Amerikaanse ziekenhuisketen HCA over voor 33 miljard dollar. Het Britse Apax kocht samen met Nordic Capital Fund na een vijandig bod van 1,7 miljard euro het Zweedse Capio, eigenaar van ruim honderd Europese ziekenhuizen.
In Nederland gaan de ontwikkelingen minder hard dan in de ons omringende landen, waar de privatisering van de zorg verder is gevorderd. Vooralsnog mogen Nederlandse zorginstellingen geen winst uitkeren aan derden. Dat maakt het voor private investeerders op dit moment weinig aantrekkelijk om een ziekenhuis over te nemen. Waarschijnlijk speculeren Winter en het duo Schram/Erbudak op een spoedige wetswijziging, en proberen ze in de tussentijd via slimme fiscale constructies (management fee, rente over leningen) toch te verdienen aan hun investering.
Minister Ab Klink van Volksgezondheid heeft in ieder geval al aangekondigd dat het vrije segment van de ziekenhuismarkt, het deel van de markt waar zorgaanbieders en verzekeraars vrij kunnen onderhandelen over de prijs, wordt uitgebreid van de huidige 20 naar 34 procent. De Nederlandse Zorgautoriteit (Nza) adviseerde Klink om vanaf 2010 een aantal ziekenhuizen bij wijze van experiment toe te staan om dividend uit te keren. Daarmee begint de liberalisering van de ziekenhuismarkt voorzichtig vorm te krijgen. Sinds 1 januari 2008 krijgen ziekenhuizen al grotere vrijheden bij het exploiteren van vastgoed, in potentie een zeer lucratieve inkomstenbron.
In de vakpublicatie ‘Maatschappelijk ondernemen in het bijzonder in de zorg’ van de Vereeniging Handelsrecht worden door verschillende auteurs de voors en tegens van privatisering in de zorg afgewogen. Vooral de juridische en financiële aspecten krijgen veel aandacht. In een hoofdstuk over de financiering van de gezondheidszorg schrijven de zorgspecialisten Verhagen, Room en Janssen van Ernst & Young over de angst voor ‘cherry picking’ door investeerders die alleen financieel lucratieve zorg aanbieden. Ook bestaat het gevaar dat investeerders de financiële soliditeit van het ziekenhuis in gevaar brengen. Om dat te voorkomen, moeten er randvoorwaarden worden gesteld aan de uitkering van winsten aan investeerders. Met publieke middelen opgebouwd vermogen mag niet verdwijnen in de zakken van private investeerders.
Over de gevolgen van privatisering voor de kwaliteit van de zorg, wordt in de verzameling ‘preadviezen’ van de Vereeniging Handelsrecht helaas weinig gezegd. Critici vrezen dat marktwerking in de zorg - met name bij de ziekenhuiszorg - leidt tot een verschraling van het aanbod of een verlies aan kwaliteit.
Of dat het geval is, valt te bezien. In Duitsland is volgens onderzoek private zorg niet duurder is of van mindere kwaliteit, wel is zij efficiënter georganiseerd. Het is opvallend dat zowel bij het Slotervaart als bij de IJsselmeerziekenhuizen, de medische staf het voortouw nam bij het zoeken naar private investeerders. Kennelijk delen zij de angst voor kwaliteitsverlies niet.
