Personen- en familierecht begrepen

1 Inleiding op het Nederlandse personen- en familierecht 19
1.1 Inleiding en afbakening van het rechtsgebied 19
1.1.1 Huwelijksvermogensrecht en erfrecht 20
1.1.2 Relationele betrekkingen 20
1.1.3 Personen- én familierecht 21
1.1.4 Relatie met het jeugdrecht 21
1.1.5 Culturele en religieuze normen 21
1.2 Procesrecht 22
1.3 Het mensenrechtelijke kader van het personen- en familierecht 23
1.3.1 Het belang van artikel 8 EVRM en de zaak Marckx 24
1.3.2 Het VN-Kinderrechtenverdrag 28

2 Het afstammingsrecht 33
2.1 Belang van het afstammingsrecht 33
2.1.1 Juridisch ouderschap 34
2.1.2 Familierechtelijke betrekking 35
2.1.3 Bloedverwantschap 35
2.1.4 Aanverwantschap 36
2.1.5 Rechtsgevolgen juridisch ouderschap 36
2.1.6 Doorbreking ouderschapsband is uitzonderlijk 38
2.2 Ontstaan moederschap 38
2.2.1 Vestiging moederschap voor de geboortemoeder 39
2.2.2 Vestiging moederschap voor de duomoeder 39
2.3 Ontstaan vaderschap 41
2.3.1 Vaderschap van rechtswege voor de echtgenoot/ geregistreerde partner 41
2.3.2 Uitzonderingen op het vaderschap van rechtswege 41
2.3.3 Vestiging vaderschap voor de onlangs overleden echtgenoot/geregistreerde partner 42
2.3.4 Vestiging vaderschap buiten huwelijk/ geregistreerd partnerschap: erkenning 43
2.4 Vervangende toestemming voor erkenning 45
2.4.1 Verzoek om vervangende toestemming duomoeder 46
2.4.2 Belangenafweging mannelijke verzoeker 46
2.4.3 Belangenafweging vrouwelijke verzoeker 49
2.4.4 Erkenning na de vervangende toestemming 50
2.5 Gerechtelijke vaststelling van ouderschap 50
2.6 De positie van de spermadonor 52
2.7 ‘Terugdraaien’ van ouderschap 54
2.7.1 Terugdraaien van vaderschap 54
2.7.2 Terugdraaien van duomoederschap 57
2.7.3 Terugdraaien ouderschap van de overleden ouder 58
2.8 Tot besluit 58
2.8.1 De bijzondere curator in het afstammingsrecht 58
2.8.2 Ouderschap en gezag 58

3 Registers van de burgerlijke stand en woonplaats 63
3.1 Burgerlijke stand; doel en algemene bepalingen 63
3.2 De geboorteakte 65
3.3 De overlijdensakte 67
3.4 Huwelijksakte en akte van registratie van een partnerschap 69
3.5 Latere vermeldingen 69
3.6 Aanvulling van de registers 70
3.7 Registers bij de rechtbank 70
3.8 Basisregistratie Personen en andere registers 71
3.9 Woonplaats 72

4 Naamrecht 75
4.1 Inleiding 75
4.2 De verkrijging van voornamen 75
4.3 De wijziging van voornamen 76
4.4 De verkrijging van een geslachtsnaam 77
4.4.1 Gelijkheid en keuzevrijheid 77
4.4.2 Verdergaande gelijkheid? 78
4.4.3 Latere keuze voor de andere geslachtsnaam 79
4.4.4 Eenheid van naam in het gezin 79
4.4.5 Naamrecht en de duomoeder 80
4.5 Het wijzigen van een geslachtsnaam 80
4.5.1 Besluit geslachtsnaamswijziging 80
4.5.2 Gevolg naamswijziging voor de kinderen 81
4.5.3 Naamsvaststelling 81
4.6 De bevoegdheid om de geslachtsnaam van een ander te voeren 81
4.6.1 Onrechtmatige naamvoering 82
4.6.2 Voeren van de naam van de partner 82

5 Minderjarigheid 85
5.1 Inleiding, meerderjarigverklaring en gezag 85
5.1.1 Meerderjarigverklaring 85
5.1.2 Gezag 86
5.2 Voorwaardelijke handelingsbekwaamheid 86
5.2.1 Ontbreken toestemming wettelijk vertegenwoordiger 87
5.2.2 Toestemming verondersteld 87
5.2.3 Uitzonderingen op de voorwaardelijke handelingsbekwaamheid 88
5.3 Handlichting 88
5.3.1 Misbruik van bevoegdheid? 89
5.3.2 Geen algemene machtiging, geen goederenrechtelijke bevoegdheden 89
5.3.3 Procederen en bekendmaking 90
5.4 Uitzonderingen in het arbeidsrecht, erfrecht en gezondheidsrecht 90
5.5 Processuele positie minderjarigen 91
5.5.1 Hoorrecht 91
5.5.2 Vetorecht 91
5.5.3 Informele eigen rechtsingang 91
5.5.4 Benoeming bijzondere curator 92

6 Adoptie 95
6.1 Inleiding 95
6.2 De adoptieroute in verschillende varianten 96
6.3 Interlandelijke adopties 99
6.4 Binnenlandse adopties 101
6.4.1 Een- en tweepersoonsadopties 101
6.4.2 In het belang van het kind 101
6.4.3 Samenleeftermijn en verzorgingstermijn 102
6.4.4 Gezamenlijk gezag als alternatief voor partneradoptie 103
6.4.5 Adoptie ‘light’ 103
6.4.6 De lange weg naar ouderschap voor wensouders 105
6.4.7 Andere voorwaarden 107
6.4.8 Herroeping van adoptie 107

7 Huwelijk en geregistreerd partnerschap 111
7.1 Inleiding 111
7.1.1 Rechtskarakter van het huwelijk 111
7.1.2 Vermogensrechtelijke contractsvrijheid 112
7.1.3 Gevolgen voor het afstammingsrecht en het gezagsrecht 112
7.1.4 Openstelling huwelijk voor paren van gelijk geslacht 113
7.2 De huwelijksvereisten 113
7.2.1 Inwendige huwelijksvereisten 113
7.2.2 Uitwendige huwelijksvereisten 115
7.3 Huwelijksvoltrekking 116
7.3.1 Openbaarheid; in het gemeentehuis 116
7.3.2 Rol van de ambtenaar en getuigen 117
7.4 Stuiting en nietigverklaring 117
7.4.1 Stuiting 117
7.4.2 Nietigverklaring 118
7.5 Geregistreerd partnerschap 119

8 Ouderlijk gezag en voogdij 123
8.1 Inleiding en korte historische schets 123
8.1.1 Gezag: ouderlijk gezag en voogdij 123
8.1.2 Ouderlijk gezag is geen vaderlijk gezag 124
8.1.3 Ouderlijk gezag is geen ouderlijke macht en de uitoefening is niet gekoppeld aan het huwelijk 125
8.1.4 Ouderlijk gezag is niet hetzelfde als ouderschap 125
8.1.5 Ouderlijk gezag is een containerbegrip 126
8.1.6 Ontstaanswijzen gezag 127
8.1.7 Bevoegdheid tot gezagsuitoefening 128
8.2 Ouderlijk gezag van rechtswege 129
8.3 Gezamenlijk ouderlijk gezag ongehuwden 130
8.3.1 Aantekening in het gezagsregister 130
8.3.2 Afdwingen gezag bij de rechter 131
8.3.3 Automatische koppeling tussen erkenning en gezag? 131
8.4 Ouderlijk gezag na verbreking van de (huwelijks)relatie 134
8.5 Gezag uitgeoefend door een ouder en een niet-ouder 137
8.6 Beëindiging van ouderlijk gezag 140
8.6.1 Gezagsbeëindiging als maatregel van kinderbescherming 141
8.7 Gezag uitgeoefend door een of twee niet-ouders: voogdij 142
8.7.1 Testamentaire voogdij en voogdij door aantekening 142
8.7.2 Voogdij door een rechterlijke uitspraak 143
8.8 Geschillen tussen de beide met gezag belaste personen 143
8.9 Bescherming tegen inbreuken door derden 145

9 Echtscheiding en beëindiging geregistreerd partnerschap 149
9.1 Inleiding 149
9.1.1 Scheiding van tafel en bed 149
9.1.2 Gronden 150
9.1.3 Betekening eenzijdig echtscheidingsverzoek 150
9.1.4 Pensioenverweer 151
9.1.5 Zelfstandige verzoeken in verweerschrift 151
9.2 Ouderschapsplan 151
9.2.1 Zorg en contact 152
9.2.2 Informatieverschaffing en raadpleging 153
9.2.3 Kinderalimentatie 153
9.2.4 Overeenstemming afspraken en rol van de kinderen 154
9.2.5 Ontsnappingsclausule 154
9.3 Andere afspraken over de gevolgen van de echtscheiding; het psychologisch proces van scheiden in fases 155
9.3.1 Huwelijksvermogensrecht 156
9.3.2 Partneralimentatie 157
9.4 Procesrechtelijk deel van het scheidingstraject 158
9.4.1 Opstellen van het echtscheidingsverzoek 158
9.4.2 Nevenvoorzieningen 158
9.4.3 Voorlopige voorzieningen 159
9.5 Inschrijving van de echtscheidingsbeschikking 160
9.6 Beëindiging van een geregistreerd partnerschap 161
9.6.1 Beëindiging zonder rechter 162
9.7 Ongehuwden die hun samenleving verbreken 162

10 Contact, omgang en informatie na de scheiding 167
10.1 Inleiding 167
10.2 Geschillenbeslechting bij gezamenlijk gezag 168
10.3 Geschillen over de contactregeling 168
10.3.1 Processuele dwangmiddelen 169
10.3.2 Pressiemiddelen uit Boek 1 BW 171
10.3.3 Inzet van het strafrecht bij geschillen over de contactregeling 173
10.4 Geschillen over de (wijziging van de) hoofdverblijfplaats 173
10.5 Recht op informatie van de ouders met gezag 174
10.6 Recht op omgang van de ouder zonder gezag en van derden 175
10.6.1 Ontzeggingsgronden van het recht op omgang 176
10.6.2 Effectuering van de omgangsregeling 176
10.6.3 Recht op omgang van derden met family life 177
10.7 Recht op informatie en consultatie ouder zonder gezag 177
10.7.1 Informatieplicht ouder met gezag 177
10.7.2 Informatieplicht derden 178
10.7.3 Recht op informatie en consultatie voor andere nauw betrokkenen? 178
10.8 Informele eigen rechtsingang 179
10.9 Tot besluit 179

11 Curatele, onderbewindstelling en mentorschap 181
11.1 Inleiding 181
11.2 Curatele 182
11.2.1 Gronden 182
11.2.2 Beperking handelingsbekwaamheid 183
11.2.3 Behartiging persoonlijke belangen 183
11.2.4 Publicatie en inschrijving 184
11.3 Beschermingsbewind 184
11.3.1 Gronden 184
11.3.2 Taken bewindvoerder 184
11.3.3 Handelingsonbevoegdheid 185
11.3.4 Derden te goeder trouw 185
11.4 Mentorschap 186
11.4.1 Handelingsonbevoegdheid 186
11.5 Combinatie van maatregelen 186
11.5.1 Afstemming 187
11.6 Verzoekers tot oplegging van een beschermingsmaatregel 187
11.7 Benoeming tot belangenbehartiger 188
11.7.1 Gezamenlijke belangenbehartiging 189
11.8 Verslaglegging en verantwoording 189
11.9 Einde van de beschermingsmaatregel 190
Antwoorden op de oefenvragen 193

Trefwoordenregister 221