Horen, zien en spreken

Samenvatting 9

1 Inleiding en vraagstelling 13
1.1 Inleiding 13
1.2 Vraagstelling 14
1.3 Afbakening 15
1.4 Opzet van het onderzoek 16
1.5 Leeswijzer 18

2 Beleidscontext 19
2.1 De rol van meldingen in het signaleringsbeleid van toezichthouders 19
2.1.1 Interactie met stakeholders belangrijk in toezichtbeleid 19
2.1.2 De functie van meldingen bij Nederlandse toezichthouders 20
2.2 Meldpunten 23
2.3 Anonimiteit en vertrouwelijkheid in het meldproces 25
2.4 Conclusie 27

3 Literatuuroverzicht 29
3.1 Inleiding 29
3.2 Verschillende typen melders 29
3.3 Beweegredenen en karakteristieken van externe melders 31
3.3.1 De Madoff-casus 31
3.3.2 Redenen waarom externen melden 32
3.4 Wat weten we uit onderzoek naar klokkenluiders? 33
3.4.1 De nadruk op melden door ‘insiders’ 33
3.4.2 Onderzoek naar motieven en beweegredenen van klokkenluiders 34
3.4.3 Individuele, contextuele en organisationele factoren die klokkenluiden verklaren 39
3.4.4 De rol van ontvangers van meldingen 43
3.5 Conclusie: overzicht van factoren inzake meldgedrag 44

4 Onderzoeksopzet 47
4.1 Onderzoeksdesign 47
4.2 Onderzoeksmethoden 47
4.2.1 Dossieronderzoek 48
4.2.2 Interviews 49
4.3 Beperkingen van het onderzoek 50


5 Meldingen over vervoer van personen en gevaarlijke stoffen bij de Inspectie Leefomgeving en Transport 53
5.1 Meldprocedure ILT 53
5.2 Karakterisering van de onderzochte meldingen 55
5.2.1 Meldingen van bedrijven inzake personen- en goederenvervoer 56
5.2.2 Meldingen door toelatingshouders van biociden 57
5.2.3 Meldingen van brancheorganisaties 58
5.2.4 Anonieme meldingen 59
5.3 Beweegredenen om te melden 59
5.3.1 Concurrentiepositie 60
5.3.2 Imago van de sector 63
5.3.3 Moreel verantwoordelijkheidsgevoel 63
5.4 Meldproces 65
5.5 Afhandeling en terugkoppeling 65
5.6 Analyse en conclusie 67

6 Meldingen over arbeidsomstandigheden bij de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid 69
6.1 Meldprocedure ISZW 69
6.2 Karakterisering van de onderzochte meldingen 71
6.3 Beweegredenen om te melden 72
6.3.1 Oneerlijke concurrentie 73
6.3.2 Veiligheid 74
6.3.3 Angst voor negatieve reacties 76
6.4 Meldproces 76
6.5 Reactie en terugkoppeling ISZW 77
6.6 Analyse en conclusie 78

7 Meldingen over landbouw en natuur bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit 81
7.1 Meldprocedure NVWA 81
7.2 Karakterisering van de onderzochte meldingen 83
7.2.1 Meldingen van dierenartsen 84
7.2.2 Meldingen van hondenhandelaars, veehouders en mestbedrijven 85
7.2.3 Meldingen van brancheorganisaties en andere belangengroepen 86
7.3 Beweegredenen om te melden 87
7.3.1 Moreel rechtvaardigheids- en verantwoordelijkheidsgevoel 87
7.3.2 Ernst of gevaar voor mens en dier 87
7.3.3 Melden uit concurrentieoverwegingen 89
7.3.4 Imagoschade vermijden 90
7.4 Meldproces 91
7.5 Afhandeling en terugkoppeling 91
7.6 Analyse en conclusie 93


8 Conclusies en aanbevelingen 95
8.1 Vraagstelling en opzet onderzoek 95
8.2 Resultaten 97
8.2.1 Karakterisering van de onderzochte meldingen 98
8.2.2 Beweegredenen 99
8.2.3 Risico’s van onderzoek naar motieven en beweegredenen voor meldgedrag 102
8.2.4 Ervaringen met de meldpunten, afhandeling en terugkoppeling 103
8.2.5 Meldingen stimuleren? 105
8.3 Aanbevelingen 106

Bijlage 1 Checklist voor dossieronderzoek 109
Bijlage 2 Topiclijst interviews met melders 111
Bijlage 3 Topiclijst interviews met inspecteurs 113
Bijlage 4 Topiclijst interviews met brancheorganisaties 115
Bijlage 5 Begeleidingscommissie 117

Referentielijst 119
Reeds verschenen in de reeks Handhaving en Gedrag 125