Interculturaliteit en de geesteswetenschappen

Woord vooraf

1 Interculturaliteit in het hedendaagse westerse denken: een historisch-conceptueel kader

1.1 Het historische debat
1.1.1 De ontdekking van Amerika: beschaving/barbarij
1.1.2 De verlichting: cultuur-neutraal universalisme
1.1.3 De romantiek: identiteit en particularisme
1.1.4 Synthese: de gespleten moderniteit

1.2 Multiculturalisme
1.2.1 Historische context
1.2.2 Multiculturaliteit versus multiculturalisme
1.2.3 Multiculturalisme als erkenningspolitiek
1.2.4 De crisis van het multiculturalisme
1.2.5 Recente tendensen

1.3 Interculturalisme
1.3.1 Kenmerken
1.3.2 Hoe dialogeren?
1.3.3 Kansen en kritiek

1.4 Transculturalisme
1.4.1 Identiteit: van moderniteit naar laatmoderniteit
1.4.2 Kenmerken
1.4.3 Kansen en kritiek
Aangehaalde literatuur

Deel I Grenzen

2 De grenzen van ons onderwijs: een pleidooi voor multiregionaliteit

2.1 De insteek van deze bijdrage
2.2 De zwijgende eerste positie
2.3 De uitdagende tweede positie

2.4 De verzoenende derde positie
2.4.1 De kwaliteit van de data
2.4.2 De selectie van de data
2.4.3 De regionale categorieën
2.4.4 Evoluties
2.4.5 Het institutionele kader
2.4.6 De betekenis van multiregionaliteit
2.4.7 De weg naar multiregionaliteit
2.4.8 De meerwaarde van multiregionaliteit
2.4.9 Situering van de eigen positie
2.4.10 Verschillen tussen disciplines
2.4.11 Samengevat

2.5 De opbouwende vierde positie
2.5.1 Europa
2.5.2 Japan
2.5.3 China
2.5.4 Verenigde Staten
2.5.5 Naar een multiregionale toekomst
Aangehaalde literatuur

3 Migratie: een historisch perspectief op de categorisering van nieuwkomers in Belgie

3.1 Nieuwkomers voor de twintigste eeuw
3.1.1 Migratie en grenzen in premodern Europa
3.1.2 De open grenzen van het negentiende-eeuwse Belgie

3.2 De uittekening van het migratiebeleid
3.2.1 Nieuwe regels rond nationaliteitsverwerving
3.2.2 De regulering van arbeidsmigratie
3.2.3 Asielverlening aan politieke vluchtelingen
3.2.4 Naar een superdivers Belgie

3.3 Beperkingen voor de wetgever
3.3.1 De uitvoering van het beleid
3.3.2 De uitholling van het Belgische kader

3.4 Besluit
Aangehaalde literatuur

4 Identiteit: debatten over nationalisme, multiculturaliteit en integratie

4.1 Wetenschappelijke debatten over naties en identiteit
4.1.1 Naties en nationalisme
4.1.2 Identiteiten buiten de westerse wereld

4.2 Maatschappelijke debatten over migratie en islam
4.2.1 De uniciteit van de hedendaagse migratie?
4.2.2 De incompatibiliteit van de islam?

4.3 Politieke debatten over migrantenopvang en integratie
4.3.1 Migrantenopvang in historisch perspectief
4.3.2 Cultuur of structuur?

4.4 Besluit
Aangehaalde literatuur

Deel II Beelden

5 Beelden van de islam: een historisch en hedendaags perspectief

5.1 Het salafisme
5.2 Het islamisme of de politieke islam
5.3 Jihad als een ‘Heilige Oorlog’?
5.4 De scheiding tussen religie en staat
5.5 Sharia en religieuze vraagstukken over moslims in Europa
5.6 Vrouwen in de islam
5.7 Besluit

Aangehaalde literatuur 160

6 Beelden van het Belgische koloniale verleden

6.1 Het koloniale verleden
6.1.1 Een balans van het Belgisch koloniaal bewind
6.1.2 Patronen in de debatten
6.1.3 De voordelen voor het moederland

6.2 De evolutie van de postkoloniale herinneringen
6.2.1 Stilte na de dekolonisatie (1960-2000)
6.2.2 Debatten rond de eeuwwisseling
6.2.3 De dominantie van het witte perspectief
6.2.4 De doorbraak van de tegenstem na 2010

6.3 Hedendaagse postkoloniale debatten
6.3.1 Zwarte Piet
6.3.2 Standbeelden en straatnamen
6.3.3 Musea en restitutie
6.3.4 Excuses en compensaties

6.4 Besluit: een nieuwe dekolonisatie?
Aangehaalde literatuur

7 Literaire verbeelding: interculturaliteit in het werk van Borges en Radna Fabias

7.1 Literair universalisme: Jorge Luis Borges
7.1.1 De ‘leefwereld’ van een Argentijns auteur
7.1.2 Literatuur als geheim: ‘De etnograaf ’ (1969)
7.1.3 Interculturaliteit als wonder

7.2 Literair particularisme: Radna Fabias
7.2.1 Het tussengebied van een migrant
7.2.2 Literatuur als ontwrichting: Habitus (2018)
7.2.3 Interculturaliteit als inspanning
Aangehaalde literatuur

Deel III Taal

8 Zegeningen en schaduwzijden van taaldiversiteit

8.1 Taaldiversiteit en -homogeniteit in de Lage Landen in historisch perspectief
8.1.1 De prehistorie: de Indo-Europese pletwals
8.1.2 De middeleeuwen: de invloed van het Frankisch, het Frans en het Latijn
8.1.3 De vroegmoderne tijd: divergentie tussen Noord en Zuid
8.1.4 De laatmoderne periode: homogeniserende tendensen en nieuwe verbrokkeling

8.2 Oordelen over taaldiversiteit: een hachelijke zaak
8.2.1 De linguïstische Leviathan
8.2.2 De invloed van het Engels
8.2.3 Diversiteit binnen de taal
8.2.4 Complicaties bij het beoordelen van taaldiversiteit

8.3 De bandbreedte van de diversiteit

8.4 Besluit
Aangehaalde literatuur

9 Taal in ruimte en grenzen

9.1 Begrensde talen
9.1.1 Traditionele taalkundige benaderingen
9.1.2 De taalpolitiek in Belgie
9.1.3 Plaats als sociaal netwerk

9.2 Talen zonder grenzen: een nieuw discours
9.2.1 Superdiversiteit: taal als architectuur van onze samenleving
9.2.2 Translanguaging: thuistalen in de klas
9.2.3 Language and belonging: taal en toe-eigening

9.3 Besluit
Aangehaalde literatuur

10 Wat je zegt, ben je zelf: over indexicaliteit van taal

10.1 Indexicaliteit en ideologie
10.1.1 Indexicaliteit
10.1.2 Taalideologie

10.2 Taalkundig onderzoek naar indexicaliteit
10.2.1 Dagelijks taalgebruik
10.2.2 Experimenteel attitudeonderzoek

10.3 De impact van indexicaliteit op het dagelijks leven

10.4 Besluit
Aangehaalde literatuur

Over de auteurs
Namenregister
Zakenregister