Recht tussen staat en samenleving

Deel I Romeinse tijd en Middeleeuwen 13
1 De Romeinen – Van stadsstaat tot wereldrijk 15
1.1 Van Koninkrijk naar Republiek 16
1.2 Van Vroege Republiek naar Late Republiek 21
1.3 Van Vroege Keizertijd naar Late Keizertijd 25

2 De Franken – Van stamkoninkrijk tot keizerrijk 33
2.1 Wederopbouw van het Westelijk Keizerrijk 33
2.2 Desintegratie van het Karolingische Keizerrijk 40
2.3 Ontstaan van de Kerkelijke Staat 43

3 De Late Middeleeuwen – Van maiores en minores 47
3.1 De vorstelijke staat 48
3.2 De Kerkelijke Staat 56

4 Vroeg Moderne Tijd – Aanloop naar een nieuw wereldrijk 61
4.1 De Bourgondische dynastie 61
4.2 De Bourgondische Nederlanden 64

Deel II Periode na 1555 tot en met de Franse Revolutie 69
5 Naar vrijheid en soevereiniteit? Het ontstaan van de Nederlandse Republiek 71
5.1 Vijf belangrijke instellingen 72
5.2 Gevolgen van het centralisatiestreven 75
5.3 Verzetsrecht: Duitse en Franse opvattingen 78
5.4 Invloed humanisme 82
5.5 De Nederlandse opstand en de belastingheffing 83
5.6 Het succes van de opstand: calvinisme of tolerantie? 87
5.7 Monarchie of republiek? 91
5.8 Economische ontwikkelingen 93
5.9 Conclusie 96

6 Chaos of orde? Staatkundige en juridische inrichting van de Republiek 99
6.1 Spreiding van macht versus doelmatig beleid 101
6.2 De scheiding tussen kerk en staat: tolerantie in de Republiek 103
6.3 De Hollandse rechtsgeleerdheid 107
6.4 Receptie van het Romeins recht 108
6.5 Handvesten en ander inheems geschreven recht 110
6.6 Gewoonten en gebruiken 111
6.7 Jurisprudentie 113
6.8 Ontwikkeling in het natuurrechtdenken 114
6.9 Economische vooruitgang en het recht 115
6.10 Economie, oorlog en het internationaal recht 121
6.11 De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) 125
6.12 Conclusie 133

7 Rechtsstaat en democratie? Bestuur en rechtspraak in de steden 135
7.1 De organisatie van het stadsbestuur 136
7.2 Oligarchie of stedelijk republikanisme? 140
7.3 Rechtspraak in Amsterdam: organisatie, procedures en procesvertegenwoordiging 144
7.4 Kritische geluiden: Verlichting en Spectatoriale Geschriften 151
7.5 Het gebruik van rechtsbronnen in het handelsrecht: het recht als systeem? 155
7.6 Recht, instituties en bureaucratie: de Amsterdamse waag 159
7.7 Conclusie 164

8 Leve de revolutie?! Constitutionele verandering in Europa en Amerika 165
8.1 Het Franse absolutisme onder Lodewijk XIV 166
8.2 Het Britse alternatief: de gematigde monarchie 171
8.3 Verlichting en patriottisme in de Nederlandse Republiek 176
8.4 De Amerikaanse Revolutie en de Federalist Papers 182
8.5 De Franse Revolutie 187
8.6 Van Republiek naar Koninkrijk 194
8.7 Conclusie 197

Deel III Negentiende en twintigste eeuw 199
9 Het recht als systeem? Internationale samenwerking, staatsvorming, codificatieprojecten en legisme 201
9.1 Wetgevingsprojecten, Historische School en conservatisme 202
9.2 Internationale samenwerking rond het Congres van Wenen 207
9.3 Grondwettelijke vrijheden? Geloofsvervolging als keerzijde van de staatsvorming onder Willem I 211
9.4 De vorming van een koloniaal rijk 216
9.5 De grondwet van 1848 221
9.6 Het gebruik van rechtsbronnen: legisme versus handelsrecht 224
9.7 Conclusie 227

10 Top-down of bottom-up? Liberalisme, soevereiniteit en globalisering 229
10.1 Industriële revolutie en de opkomst van sociale wetgeving 229
10.2 Maatschappij en rechtspraak: de doorwerking van de rechtssociologie 233
10.3 Oorlog en de hernieuwde roep om mensenrechten? 241
10.4 Onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië 248
10.5 De liberale staat? Vormen van liberalisme 255
10.6 Naar Europese soevereiniteit? 260
10.7 Conclusie 264

Beargumenteerde literatuurlijst 265
Bronvermeldingen figuren 281
Trefwoordenregister 289