De dubbele woonplaats in het socialezekerheidsrecht

1 Inleiding 21
1.1 Aanleiding voor het onderzoek 21
1.2 Juridische literatuur over multilokaal wonen 23
1.3 Vraagstelling 27
1.4 Methode van het onderzoek 28
1.5 Afbakening van het onderzoek 31
1.6 Verantwoording 34
1.7 Opbouw van het proefschrift 36

2 De dubbele woonplaats 39
2.1 Inleiding 39
2.2 De dubbele woonplaats de facto 39
2.2.1 Inleiding 39
2.2.2 Literatuur over de dubbele woonplaats 41
2.2.3 Residentiële multilokaliteit 46
2.2.3.1 Inleiding 46
2.2.3.2 Het begrip ‘multilokaliteit’ 47
2.2.3.3 Het begrip ‘residentiële multilokaliteit’ 48
2.2.3.4 Het onderscheid tussen residentiële multilokaliteit, nomadisme en translokaliteit 50
2.2.3.5 Het onderscheid tussen residentiële multilokaliteit, migratie en circulatie 52
2.2.3.6 Kwantificering van residentiële multilokaliteit 55
2.2.3.7 Multidisciplinair onderzoek naar residentiële multilokaliteit 58
2.2.4 Tussenconclusie 59
2.3 De dubbele woonplaats de jure 60
2.3.1 Inleiding 60
2.3.2 Het begrip ‘woonplaatsbepaling’ 60
2.3.3 Functies van woonplaatsbepalingen 62
2.3.3.1 Definitie of fictie 63
2.3.3.2 Personele werkingssfeer 66
2.3.3.3 Recht op prestatie 67
2.3.3.4 Inhoud van de prestatie 69
2.3.3.5 Handhaving 71
2.3.3.6 Uitvoering 73
2.3.3.7 Overgangsrecht 74
2.3.4 De dubbele woonplaats de jure 75
2.3.4.1 Inleiding 75
2.3.4.2 Erkenning van de dubbele woonplaats de jure 75
2.3.4.3 Uitsluiting van de dubbele woonplaats de jure 82
2.3.4.4 Onduidelijkheid over de dubbele woonplaats de jure 87
2.3.4.5 Tussenconclusie 90
2.4 Conclusie 91

3 Open normen 93
3.1 Inleiding 93
3.2 De woonplaats als open norm 93
3.2.1 Inleiding 93
3.2.2 De term ‘open norm’ 94
3.2.3 De gradaties van vaagheid volgens Rood 94
3.2.4 De verscheidenheid van situaties volgens Van Kreveld 95
3.2.5 De mogelijkheid om een norm te falsifiëren volgens Barendrecht 96
3.2.6 Onbepaalde begrippen volgens Korthals Altes en Groen 97
3.2.7 Open normen volgens Memelink 99
3.2.8 Conclusie 101
3.3 Voor- en nadelen van open normen 103
3.3.1 De voordelen van open normen 103
3.3.2 De nadelen van open normen 105
3.4 Toepassing van open normen door bestuur en rechter 108
3.4.1 Toepassing van open normen door bestuursorganen 108
3.4.1.1 Beslissingsruimte van het bestuur 108
3.4.1.2 Invulling van de beslissingsruimte door het bestuur 113
3.4.2 Toetsing door de rechter 117
3.4.2.1 Toetsing in de verschillende fasen van de besluitvorming 118
3.4.2.2 Toetsing van beleidsregels 122
3.5 Conclusie 124

4 Toetsingskader 127
4.1 Inleiding 127
4.2 Consistentie 128
4.2.1 Consistentie door het bestuur 129
4.2.2 Consistentie door de rechter 131
4.2.3 Toetsing aan consistentie 133
4.3 Zorgvuldigheid 134
4.3.1 Het zorgvuldigheidsbeginsel en de Awb 134
4.3.2 Bijzondere wetgeving 137
4.3.2.1 Uitzonderingen op de Awb 138
4.3.2.2 De rechtsfeiten 139
4.3.3 Bewijsbeleid 140
4.3.4 Toets aan zorgvuldig onderzoek 141
4.4 Responsiviteit 143
4.4.1 De drie typen recht van Nonet en Selznick 145
4.4.2 Responsiviteit in het Nederlands bestuursrecht 146
4.4.3 Responsieve opstelling bij de toepassing van open normen 153
4.4.3.1 Het responsieve bestuur 154
4.4.3.2 De responsieve rechter 157
4.4.4 Toets aan responsiviteit 159
4.5 Conclusie 160

5 Het huishouden en co-ouders 163
5.1 Inleiding 163
5.2 Co-ouderschap 163
5.3 Bepalingen over kind in het huishouden 165
5.3.1 Kinderbijslag 166
5.3.1.1 Enkelvoudige kinderbijslag voor minderjarig kind in huishouden 166
5.3.1.2 Dubbele kinderbijslag voor uitwonend kind 167
5.3.1.3 Dubbele kinderbijslag voor thuiswonend kind met intensieve zorg 168
5.3.1.4 Samenloop van rechten op kinderbijslag 169
5.3.1.5 Aantonen van de woonsituatie 171
5.3.2 Nabestaandenuitkering 172
5.3.3 Zorgverzekering 172
5.3.4 Toeslagen van de Belastingdienst/Toeslagen 173
5.3.5 Verzorgingsforfait 176
5.3.6 Toeslag van het UWV 177
5.3.6.1 Uitsluiting van de thuiswonende ongehuwde jonger dan 21 jaar 177
5.3.6.2 Geen uitsluiting van de gehuwde met kind jonger dan 12 jaar 178
5.3.7 Bijstandsuitkering 178
5.3.8 IOAW- en IOAZ-uitkering 180
5.3.9 Tussenconclusie 181
5.4 Toetsing van het beleid 183
5.4.1 Inleiding 183
5.4.2 Consistentie 183
5.4.2.1 Inleiding 183
5.4.2.2 SVB 183
5.4.2.3 Belastingdienst/Toeslagen 186
5.4.2.4 UWV 187
5.4.2.5 Gemeenten 188
5.4.2.6 Tussenconclusie 190
5.4.3 Zorgvuldigheid 191
5.4.3.1 Inleiding 191
5.4.3.2 Het bewijsbeleid 191
5.4.3.3 De voorlichting op de website 192
5.4.3.4 Procedures 193
5.4.3.5 Formulieren 194
5.4.3.6 Tussenconclusie 195
5.4.4 Responsiviteit 196
5.4.4.1 Inleiding 196
5.4.4.2 Beleid over de uitleg van het begrip ‘huishouden’ 196
5.4.4.3 SVB-beleid over huishouden in het buitenland bij verblijf in Nederland 197
5.4.4.4 SVB-beleid over het wijzigen van de aanvrager van kinderbijslag 200
5.4.4.5 Gemeentelijk beleid over co-ouders 201
5.4.4.6 Tussenconclusie 204
5.5 Toetsing van de jurisprudentie 205
5.5.1 Inleiding 205
5.5.2 Consistentie 207
5.5.2.1 Inleiding 207
5.5.2.2 Kinderbijslag 208
5.5.2.3 Toeslagen van de Belastingdienst/Toeslagen 210
5.5.2.4 Toeslag van het UWV 211
5.5.2.5 Bijstandsuitkering 211
5.5.2.6 Tussenconclusie 213
5.5.3 Zorgvuldigheid 214
5.5.3.1 Inleiding 214
5.5.3.2 Bewijslast 214
5.5.3.3 Bewijsmiddelen 216
5.5.3.4 Tussenconclusie 218
5.5.4 Responsiviteit 219
5.5.4.1 Inleiding 219
5.5.4.2 Oog voor de effecten van het toepassen van het recht 219
5.5.4.3 Ruimte voor responsieve regeltoepassing 221
5.5.4.4 Tussenconclusie 222
5.6 Conclusie 223

6 Het woonland en semigranten 229
6.1 Inleiding 229
6.2 Semigranten 229
6.3 Woonlandbepalingen 231
6.3.1 Inleiding 231
6.3.2 Definities en ficties 233
6.3.2.1 Inleiding 233
6.3.2.2 Het begrip ‘woonplaats’ in de Participatiewet 233
6.3.2.3 De begrippen ‘ingezetene’ en ‘woonplaats’ in de sociale verzekeringen en de Wajong 234
6.3.2.4 Het begrip ‘woonplaats’ in Verordeningen 883/2004 en 987/2009 236
6.3.2.5 Tussenconclusie 237
6.3.3 De personele werkingssfeer 238
6.3.3.1 Inleiding 238
6.3.3.2 De kring van verzekerden voor de volksverzekeringen 238
6.3.3.3 De kring van verzekerden voor de werknemersverzekeringen 239
6.3.3.4 De kring van rechthebbenden van de sociale voorzieningen 239
6.3.3.5 De kring van rechthebbenden van de toeslagen 241
6.3.3.6 Tussenconclusie 242
6.3.4 Exportbeperkingen 242
6.3.4.1 Inleiding 242
6.3.4.2 Traditionele exportbeperkingen 243
6.3.4.3 Exportbeperkingen ter verbetering van de handhaafbaarheid 248
6.3.4.4 Moderne exportbeperkingen 250
6.3.4.5 Tussenconclusie 255
6.4 Toetsing van het beleid 257
6.4.1 Inleiding 257
6.4.2 Toets aan consistentie 257
6.4.2.1 Beleid van de SVB 257
6.4.2.2 Beleid van het UWV 259
6.4.2.3 Vergelijking van het beleid van de SVB en het UWV 261
6.4.2.4 Tussenconclusie 265
6.4.3 Toets aan zorgvuldigheid 266
6.4.3.1 Inleiding 266
6.4.3.2 Het bewijsbeleid 267
6.4.3.3 De voorlichting op de website 268
6.4.3.4 Procedures 269
6.4.3.5 Formulieren 269
6.4.3.6 Tussenconclusie 270
6.4.4 Toets aan responsiviteit 271
6.4.4.1 Inleiding 271
6.4.4.2 Beleid over de vaststelling van de woonplaats 272
6.4.4.3 Beleid over de hardheidsclausule in de Wajong 273
6.4.4.4 Tussenconclusie 274
6.5 Toetsing van de jurisprudentie 275
6.5.1 Inleiding 275
6.5.2 Toets aan consistentie 277
6.5.2.1 Inleiding 277
6.5.2.2 Jurisprudentie over de woonplaats in het nationale socialezekerheidsrecht 278
6.5.2.3 Jurisprudentie over de woonplaats in het Europees coördinatierecht 282
6.5.2.4 Tussenconclusie 286
6.5.3 Toets aan zorgvuldigheid 288
6.5.3.1 Inleiding 288
6.5.3.2 Bewijslast 289
6.5.3.3 Bewijsmiddelen 291
6.5.3.4 Tussenconclusie 293
6.5.4 Toets aan responsiviteit 293
6.5.4.1 Inleiding 293
6.5.4.2 Rekening houden met de belangen van semigranten 294
6.5.4.3 Grondwaarden of gezaghebbende principes 296
6.5.4.4 Tussenconclusie 297
6.6 Conclusie 297

7 Conclusies 301
7.1 Inleiding 301
7.2 Woonplaatsbepalingen 301
7.3 Dubbele woonplaats 302
7.3.1 Dubbele woonplaats de facto 302
7.3.2 Dubbele woonplaats de jure 303
7.3.3 Schema over de dubbele woonplaats 305
7.4 Consistentie 305
7.4.1 Bepalingen over het huishouden 306
7.4.2 Bepalingen over het woonland 309
7.4.3 Vergelijking van bepalingen over het huishouden en het woonland 313
7.5 Zorgvuldigheid 314
7.5.1 Voorlichtende rol van het bestuur over de feitenvaststelling 315
7.5.2 Voorlichtende rol van de rechter over de feitenvaststelling 317
7.6 Responsiviteit 318
7.7 Slotbeschouwing 322

Literatuurlijst 327
Jurisprudentieregister 349
Lijst van figuren en tabellen 355