Kiezen of delen

In het rapport Kiezen of delen wordt onderzocht onder welke omstandigheden burgers bereid zijn om informatie te delen met toezichthoudende instanties. De centrale onderzoeksvraag is: onder welke condities zijn burgers bereid om informatie met toezichthouders te delen? Om deze vraag te beantwoorden wordt gebruik gemaakt van drie deelstudies: een systematische literatuurstudie, een interviewonderzoek met uitvoerders en toezichthouders en een grootschalig vignettenexperiment onder een representatieve groep burgers. Elk van deze deelstudies gaat in op de factoren die de bereidheid van het delen van informatie met toezichthouders beïnvloedt.

Meldingsbereidheid lijkt vooral te worden gedreven door direct eigenbelang, en in mindere mate door ernst of maatschappelijke overwegingen. Pro-sociale motivatie speelt slechts een beperkte rol. Vertrouwen en terugkoppeling kunnen meldingsbereidheid stimuleren, vooral in situaties waarin het eigenbelang minder evident is. Meldingslast verlaagt de bereidheid om te melden vooral in situaties van lage motivatie of onduidelijke procedures. Het onderzoek toont verder aan dat meldingsgedrag sterk contextueel of zelfs situationeel is. Er lijken geen universele ‘melddrempels’; wat als zwaarwegend wordt ervaren verschilt per persoon en context. Toch is er een duidelijke rode draad: melders willen gehoord worden, willen dat er iets met hun informatie gebeurt, en willen niet benadeeld worden door hun openheid.

Toezichthouders kunnen meldingsbereidheid verhogen door goed na te denken over deze drie elementen in hun communicatie en procedureontwerp. Hiervoor worden aan het einde van het rapport zes aanbevelingen gedaan. Dit is een uitgave in de reeks ‘Handhaving en Gedrag’. Handhaving en Gedrag is een interdepartementaal samenwerkingsprogramma en is opdrachtgever voor gedragswetenschappelijk onderzoek relevant voor handhaving en naleving van regelgeving.

Het programma bouwt aan wetenschappelijke kennis over mechanismen die ten grondslag liggen aan naleving of overtreding van regelgeving en de wijze waarop de overheid dit gedrag kan beïnvloeden. De centrale vraag is hoe het nalevingsgedrag van burgers, bedrijven en instellingen kan worden verklaard vanuit de kenmerken en motieven van de doelgroep en de omgevingsfactoren, waaronder de handhaving. Daarmee draagt het programma bij aan de kwaliteit van de handhaving.