Aan de slag met handschriftonderwijs

Voorwoord 9
Inleiding 11
Waarom is schrijven belangrijk? 11
Waarom is leren schrijven in het digitale tijdperk van belang? 11
Voor wie is dit boek bedoeld? 12
Opbouw van het boek 13

1 Leren schrijven 15
1.1 Schrijven én typen in het voortgezet onderwijs 16
1.2 Plaats van handschriftontwikkeling in Nederland en daarbuiten 16
1.3 Veel kinderen met ‘hanenpoten’ in het primair onderwijs 17
1.4 Ondersteuning voor jou als leerkracht 18

2 Basiskennis 19
2.1 Samenhang tussen schrijven met de hand, en taal, rekenen en informatieverwerking 19
2.2 Interactie tussen kind, schrijftaak en omgeving 25
2.3 Hoe leren kinderen nieuwe vaardigheden? 27
2.4 Einddoelen en leerlijn van het handschriftonderwijs 32
2.5 Blokschrift of verbonden schrift: achtergrond- informatie om tot een keuze te komen 33
2.6 Schrijfmethoden: do’s-and-don’ts 41
2.7 Digitaal schrijven: hoe en wanneer in het basisonderwijs? 47
2.8 Van ‘moetivatie’ naar motivatie 50
2.9 Wat te doen als extra ondersteuning in de groep onvoldoende resultaat geeft? 55

3 Aandachtspunten voor alle groepen 59
3.1 Fijne motoriek van de schrijftaak 59
3.2 Kindfactoren 69
3.3 Linkshandigen hebben een aparte plaats in het handschriftonderwijs 69

4 Voorbereidende fase in de groepen 1 en 2 73
4.1 Inleiding 73
4.2 Doelen functioneel schrijven en lezen 74
4.3 Wat zegt de wetenschap? 75
4.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning 84
4.5 Extra ondersteuning 86
4.6 Signalen en signaleren 91

5 Aanvankelijke fase van het schrijven in groep 3 en 4 93
5.1 Inleiding 93
5.2 Einddoelen in de groepen 3 en 4 94
5.3 Wat zegt de wetenschap? 94
5.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning 111
5.5 Extra ondersteuning 118
5.6 Signalen en signaleren 126

6 Voortgezette fase in de groepen 5 en 6 131
6.1 Inleiding 131
6.2 Kerndoel in groep 5 en 6 131
6.3 Wat zegt de wetenschap? 132
6.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning 137
6.5 Extra ondersteuning 147
6.6 Signaleren, evalueren en doorverwijzen voor intensieve ondersteuning 150

7 Schrijven in de groepen 7 en 8 153
7.1 Inleiding 153
7.2 Kerndoel handschriftonderwijs in de bovenbouw 153
7.3 Wat zegt de wetenschap? 154
7.4 Essentiële onderdelen in de basisondersteuning 156
7.5 Extra ondersteuning 162

8 Aanpak bij leerlingen met schrijfproblemen 167
8.1 Motorisch onderzoek bij leerlingen uit groep 1 en 2 167
8.2 Onderzoek bij leerlingen in de onderbouw, middenbouw en bovenbouw 171
8.3 De reis van een leerling met een schrijfprobleem 174

Samen aan de slag 177
Literatuur 179
Over de auteurs 193

BIJLAGEN
Bijlage 1 Checklist aandachtspunten bij schrijfmethoden 199
Bijlage 2a Checklist aandachtspunten bij het schrijfproces 203
Bijlage 2b Checklist aandachtspunten schrijfresultaat 209
Bijlage 3 Met kinderen praktisch aan de slag met functioneel schrijven en lezen 213
Bijlage 4a Indeling van letters aan de hand van ruimtelijke aspecten 215
Bijlage 4b Letterpret in de letterclub bij meester Bas, een voorbeeldles 217
Bijlage 5 Normen schrijfsnelheid uit de SOS-2-NL (2014) 219
Bijlage 6 Schoolvragenlijst voor leerkrachten voor het opsporen van schrijfproblemen 221