Vergoedingen in het Nederlandse huwelijksvermogensrecht

Inleiding / XIII
Lijst van afkortingen / XXI

HOOFDSTUK 1
Korte geschiedenis van vergoedingen in het Nederlandse huwelijksvermogensrecht / 1
1.1 Inleiding / 1
1.2 Vergoedingen in het huwelijksvermogensrecht voor de codificatie / 2
1.2.1 Het Oudvaderlands recht / 2
1.2.2 De ‘Franse’ codificaties van 1809 en 1811 / 6
1.3 Vergoedingen in het huwelijksvermogensrecht 1838-1970 / 7
1.3.1 De aanloop tot de codificatie van 1838 / 7
1.3.2 Het Burgerlijk Wetboek van 1838 / 9
1.3.3 De rechtspraak en de literatuur / 11
1.4 Vergoedingen in het Nederlands huwelijksvermogensrecht 1970-2018 / 13
1.4.1 De lex-van Oven / 13
1.4.2 De invoering van Boek 1 BW in 1970 en de aanpassing in 1992 / 14
1.4.3 De nieuwe regeling over vergoedingen in 2012 / 20
1.4.4 De beperking van de wettelijke gemeenschap van goederen en artikel 1:95a (2018) / 22
1.4.5 Recapitulatie van de wettelijke vergoedingen / 23
1.5 Vergoedingen in Europees perspectief / 24
1.6 Afronding / 25

HOOFDSTUK 2
Het begrip ‘vergoeding’ / 27
2.1 Inleiding / 27
2.2 Vergoeding in het spraakgebruik / 27
2.3 Vergoeding in het Burgerlijk Wetboek / 27
2.4 Vergoeding in het huwelijksvermogensrecht / 28
2.5 Zijn vergoedingen verbintenissen? / 29
2.5.1 Vergoedingen en uitsluiting van iedere huwelijksgemeenschap / 32
2.5.2 Vergoedingen en de huwelijksgemeenschap / 32
2.5.3 Vergoeding en artikel 1:95a BW / 46
2.6 Conclusie / 46
2.7 Terminologie / 48

HOOFDSTUK 3
Vermogensverschuivingen in het algemeen / 51
3.1 Inleiding / 51
3.2 Vermogensverschuiving in de wet, rechtspraak en literatuur / 51
3.3 Het begrip ‘vermogen’ / 57
3.4 Vormen van vermogensverschuivingen / 59
3.4.1 Verschuivingen van goederen of schulden / 59
3.4.2 Andere vormen van vermogensverschuivingen / 61
3.5 Een omschrijving van het begrip ‘vermogensverschuiving’ / 61
3.6 Oorzaken en gevolgen van vermogensverschuivingen / 63
3.6.1 Voorbeeld 1 / 64
3.6.2 Voorbeeld 2 / 64
3.6.3 Voorbeeld 3 / 65
3.6.4 Voorbeeld 4 / 67
3.7 Correcties bij ongerechtvaardigde vermogensverschuivingen / 67
3.8 Een conclusie ten aanzien van vermogensverschuivingen in het algemeen / 68

HOOFDSTUK 4
Vermogensverschuivingen in het huwelijksvermogensrecht en de grondslagen voor vergoedingen / 71
4.1 Inleiding / 71
4.2 Echtgenoten, rechtsfeiten, rechtshandelingen en overeenkomsten / 72
4.3 De extra dimensie van het huwelijksvermogensrecht / 75
4.3.1 De goederenrechtelijke regeling / 76
4.3.2 Regeling voor zaaksvervanging en vergoedingen (artikel 1:95/1:96, 1:87, 1:95a en 1:96a BW) / 85
4.3.3 Rechten en verplichtingen van echtgenoten: titel 6 (het zogeheten ‘régime primaire’) / 89
4.3.4 Regeling verrekenbedingen / 90
4.4 Betekenis voor vergoedingen tussen echtgenoten: grondslagen van vergoedingen / 90

HOOFDSTUK 5
Vergoedingen in de rechtspraak / 95
5.1 Inleiding / 95
5.2 Verkrijging van een goed met geld van de andere echtgenoot / 96
5.2.1 De klassieke casus en de regel / 96
5.2.2 De ontwikkeling van deze regel / 97
5.2.3 ‘Nominaal’ / 102
5.2.4 De echtgenoten zijn anders overeengekomen (uitzondering a op de hoofdregel) / 104
5.2.5 Natuurlijke verbintenis (uitzondering b op de hoofdregel) / 137
5.2.6 Goede trouw/redelijkheid en billijkheid / 139
5.2.7 De zogeheten meerinbreng en de omvang van de vergoeding / 144
5.2.8 Afronding en overgang naar andere jurisprudentiële vergoedingen / 147
5.3 Betaling uit eigen vermogen van een schuld van de andere echtgenoot / 147
5.4 Een echtgenoot verricht werkzaamheden ten behoeve van de andere echtgenoot / 148
5.4.1 De vergoeding als oplossing voor de onbetaald meewerkende echtgenoot / 148
5.4.2 De onbetaald meewerkende echtgenoot in de rechtspraak / 150
5.4.3 De onbetaald meewerkende echtgenoot in de rechtsgeleerde literatuur / 152
5.4.4 Een vergoeding voor huishoudelijke arbeid of zorgtaken? / 154
5.4.5 Een vergoeding voor andere werkzaamheden, zoals een verbouwing / 156
5.5 Geld dat behoort tot het eigen vermogen van een echtgenoot komt terecht in de gemeenschap: HR 5 april 2019 / 157
5.5.1 HR 5 april 2019 / 157
5.5.2 Betekenis van deze uitspraak voor vergoedingen / 159
5.5.3 Stelplicht en bewijslast bij deze vergoeding / 160
5.5.4 Vermogensverschuiving door ‘vermenging’ / 161
5.5.5 Samenloop met kosten van de huishouding / 164
5.5.6 De aard van de uitgaven / 166
5.6 Geld uit eigen vermogen echtgenoot komt terecht in vermogen van de ander / 167
5.7 Zaaksvervanging die gepaard gaat met het ontstaan van vergoedingen / 167
5.8 Diverse vergoedingen – restcategorie / 167
5.8.1 Vergoeding voor melkquotum / 167
5.8.2 De zogeheten ‘contractuele reprise’ / 169
5.9 Stelplicht en bewijslast: het bewijsrecht als probleem en oplossing / 169
5.10 Afronding en conclusie / 171

HOOFDSTUK 6
Artikel 1:87 BW: wordingsgeschiedenis / 173
6.1 Inleiding / 173
6.2 De wordingsgeschiedenis van artikel 1:87 BW; belang / 173
6.3 Vergoedingen in de modernisering van het huwelijksvermogensrecht: de werkgroep / 174
6.4 Een rechtsvergelijkend onderzoek (2000) / 174
6.5 De ‘Notitie huwelijksvermogensrecht' / 175
6.6 Het notariaat en het conceptwetsvoorstel (2003) / 176
6.7 Het advies van de Raad van State over het conceptwetsvoorstel / 177
6.8 Het conceptwetsvoorstel in de rechtswetenschappelijke literatuur / 178
6.9 Het wetsvoorstel – memorie van toelichting / 179
6.10 Het onthaal van het wetsvoorstel in de rechtswetenschappelijke literatuur / 181
6.11 De tweede en derde nota van wijziging / 185
6.12 Het wetsvoorstel na de tweede en derde nota van wijziging en de rechtswetenschappelijke literatuur / 190
6.13 De verdere parlementaire behandeling in de Tweede Kamer / 193
6.14 WODC-onderzoek naar ‘koude uitsluiting’ en vergoedingen / 195
6.15 Het wetsvoorstel in de Eerste Kamer / 197
6.16 Een Caribische variant / 201
6.17 Conclusie / 203
Bijlage hoofdstuk 5: De tekst van artikel 1:87, 1:95, 1:96 lid 3-4, artikel 1:96a en 1:96b
BW in het conceptwetsvoorstel, de tekst bij de memorie van toelichting, de tekst bij de tweede nota van wijziging en de definitieve tekst / 205

HOOFDSTUK 7
Artikel 1:87 BW: de bestanddelen nader belicht / 215
7.1 Inleiding / 215
7.2 De bepaling uit wetstechnisch oogpunt / 215
7.3 Naamgeving: variabele vergoeding / 216
7.3.1 Belegging / 217
7.3.2 Economische deelgerechtigdheid / 219
7.3.3 Evenredigheidsleer / 221
7.4 De vergoedingen van artikel 1:87 BW: twee categorieën, twee maatstaven voor de omvang / 222
7.5 Categorie 1: ‘een goed dat tot zijn eigen vermogen zal behoren, verkrijgt’: het begrip ‘verkrijging’ / 225
7.5.1 Verkrijging onder algemene titel / 227
7.5.2 Verkrijging onder bijzondere titel / 230
7.5.3 Slotsom / 237
7.6 Categorie 2: ‘ten laste van het vermogen van de andere echtgenoot een schuld ter zake van een tot zijn eigen vermogen behorend goed wordt voldaan of afgelost’ / 238
7.6.1 Vergoeding bij schulden ter zake van een goed / 239
7.6.2 Samenloop categorie b met categorie a bij schuld voor verwerving van een goed / 240
7.6.3 Wat is ‘een schuld ter zake van een tot zijn eigen vermogen behorend goed’? / 246
7.6.4 Is rente ook ‘een schuld ter zake van een tot zijn eigen vermogen behorend goed’? / 248
7.6.5 Kan een schuld van de andere echtgenoot ook ‘een schuld ter zake van een tot zijn eigen vermogen behorend goed’ zijn? / 251
7.6.6 Slotsom categorie 2 / 252
7.7 Vergoedingen van artikel 1:87 BW en ondernemingsvermogen en aandelen in een kapitaalvennootschap / 253
7.7.1 Inleiding / 253
7.7.2 Ondernemingsvermogen / 253
7.7.3 De ‘eenmanszaak’ / 254
7.7.4 De personenvennootschap / 255
7.7.5 De rechtspersoon / 256
7.8 Waarde, waardedaling en toestemming / 259
7.8.1 De waarde / 259
7.8.2 Waardedaling / 260
7.8.3 Toestemming / 261
7.8.4 Waarde, toestemming en andere elementen voor de omvang van de vergoeding / 267
7.9 Vergoeding en verbruiksgoederen / 268
7.10 Vergoeding bij vervreemde goederen / 272
7.11 Vergoedingen, sommenverzekering/levensverzekering en derdenbeding / 274
7.11.1 Inleiding / 274
7.11.2 Vergoedingsrechten en levensverzekering / 275
7.11.3 De waarde van de levensverzekering en de omvang van de vergoeding / 276
7.11.4 Het derdenbeding / 280
7.12 Afwijken bij overeenkomst (artikel 1:87 lid 4 eerste zin BW) / 281
7.13 Geen vergoeding: vermogensverschuiving berust op een verbintenis / 287
7.14 Schatten omvang vergoeding / 288
7.15 Overgangsrecht; anticipatie / 290
7.15.1 Overgangsrecht / 290
7.15.2 Anticipatie / 291
7.16 Artikel 1:87 BW en de vergoedingen in titel 7 Boek 1 BW (wettelijke gemeenschap van goederen) / 293
7.16.1 Algemeen / 293
7.16.2 Afwijken bij overeenkomst / 296
7.16.3 Toestemming / 296
7.16.4 Vermogensverschuiving berust op een verbintenis (artikel 1:87 lid 4 tweede zin BW) / 297
7.17 Slotsom / 299

HOOFDSTUK 8
Vergoedingen en de wettelijke gemeenschap van goederen: enkele bijzondere onderwerpen / 303
8.1 Inleiding / 303
8.2 De uitsluitingsclausule / 303
8.2.1 Inleiding / 303
8.2.2 De voorwaardelijke uitsluiting en vergoedingen / 304
8.2.3 De uitsluitingsclausule met delegatie en vergoedingen / 310
8.2.4 Slotsom / 312
8.3 Verknochtheid en vergoedingen / 313
8.3.1 Verknochtheid belemmert extern en intern de boedelmenging / 317
8.3.2 De verknochtheid schakelt alleen het externe gevolg, maar niet het interne gevolg uit: het aandeel in de personenvennootschap / 323
8.3.3 Verknochte schulden / 332
8.3.4 Slotsom / 334
8.4 Zaaksvervanging en vergoedingen / 335
8.4.1 Inleiding / 335
8.4.2 Verhouding zaaksvervanging: vergoedingen / 337
8.4.3 Beperkingen aan werking zaaksvervanging in artikel 1:95 BW; afwijking mogelijk bij huwelijkse voorwaarden? / 338
8.4.4 Beperking 1: koppeling zaaksvervanging aan moment van de verkrijging / 339
8.4.5 Beperking 2: geen zaaksvervanging naar evenredigheid, maar alles of niets / 341
8.4.6 Andere argumenten tegen zaaksvervanging naar evenredigheid? / 344
8.4.7 Slotsom / 347
8.5 Vergoedingen en verhaal op voet van artikel 1:96 lid 3 BW / 348
8.5.1 Inleiding / 348
8.5.2 Het bijzondere verhaalsrecht van artikel 1:96 lid 3 BW / 348
8.5.3 Het verhaalsrecht voorkomt het ontstaan van vergoedingen / 349
8.5.4 Het overnemingsrecht van artikel 1:96 lid 3 BW, geldleningen en vergoedingen / 350
8.5.5 Slotsom / 354
8.6 De ontbonden huwelijksgemeenschap en vergoedingen: de grondslag / 354
8.6.1 Inleiding / 354
8.6.2 De ontbonden huwelijksgemeenschap en vermogensverschuivingen / 355
8.6.3 De grondslag van vergoedingen bij een ontbonden huwelijksgemeenschap / 355
8.6.4 HR 10 mei 2019 en de grondslag voor vergoedingen van (bijna) ex-echtgenoten / 357

HOOFDSTUK 9
Het tijdstip van voldoening van vergoedingen, rente en verjaring / 359
9.1 Inleiding / 359
9.2 Terstond opeisbaar, tenzij… / 359
9.3 Een andere benadering: niet opeisbaar tijdens het huwelijk, tenzij… / 362
9.4 Rente en wettelijke rente / 363
9.5 Verjaring van rechtsvorderingen tot vergoeding / 363

HOOFDSTUK 10
Samenvatting van de bevindingen / 367

CHAPTER 10
Summary of findings / 373

Literatuurlijst / 379
Jurisprudentieregister / 409