Politiewerk aan de horizon

De politie heeft het gebruik van digitale technologie in het politiewerk omarmd. Dit blijkt uit de overzichtsstudie van Bureau Landman. De rol van digitale technologie in het politiewerk is aan het veranderen van een ondersteunende (secundaire) rol naar een meer bepalende (primaire) rol. Dit wil onder andere zeggen dat technologie de betekenisgeving van uitvoerende politiemensen versterkt en op onderdelen overneemt. Door het gebruik van digitale technologie in het algemeen, en artificiële intelligentie (AI) in het bijzonder, wordt het vermogen van de politie tot waarnemen en informatie verwerken exponentieel uitgebreid. Dit biedt mogelijkheden om de effectiviteit van het politiewerk te verbeteren, maar gaat tegelijkertijd gepaard met risico’s voor de democratische rechtsstaat.

Digitale technologie verandert de aard van het veiligheidsvraagstuk waarmee de politie te maken heeft en de wijze waarop het politiewerk wordt uitgevoerd. In dit boek worden deze veranderingen, op basis van literatuur en andere open bronnen, in kaart gebracht en helder uitgelegd. Het is de eerste keer dat er in Nederland een dergelijke overzichtsstudie is gepubliceerd.

Het veiligheidsvraagstuk in Nederland is onder invloed van digitalisering in de afgelopen tien jaar wezenlijk veranderd. Criminaliteit en onveiligheid zijn (ook) gedigitaliseerd. Opkomende technologieën zorgen ervoor dat deze ontwikkeling voortschrijdt. Uit de studie komt naar voren dat AI ervoor zorgt dat digitale criminaliteit geraffineerder kan worden uitgevoerd en gemakkelijker kan worden gepleegd. Dit gaat vermoedelijk zorgen voor een verdere groei van de digitale criminaliteit. Vanuit een breder onveiligheidsperspectief zijn deepfakes een fenomeen waarover we onze (grote) zorgen moeten maken. Met de opkomst van deepfakes gaat het verspreiden van desinformatie een nieuwe fase in. Dit kan een bedreiging zijn voor het functioneren van de democratische rechtsstaat.

De politie heeft het gebruik van digitale technologie in het politiewerk omarmd. Algoritmen worden in toenemende mate ingezet in uiteenlopende werkprocessen. Hierbij vindt er een verschuiving plaats naar het gebruik van zelflerende algoritmen (AI). De politie in Nederland bevindt zich in een digitale transformatie om de randvoorwaarden voor effectief gebruik van AI te organiseren en optimaliseren. Hoewel het stadium nog pril is, tekent de technologisering van het politiewerk zich af. Dit leidt tot een substantiële uitbreiding van het politiële vermogen tot waarnemen en het vermogen tot informatie verwerken. De politie verzamelt steeds meer gegevens en is in toenemende mate in staat om deze effectief en efficiënt te verwerken in het kader van de uitvoering van de politietaken. Het gebruik van digitale technologie leidt tot een verandering in de verhouding tussen technologie en politiewerk: de vooralsnog secundaire functie van technologie – waarin de betekenisgeving van politiemensen wordt ondersteund – ontwikkelt zich naar een meer primaire functie, waarin de betekenisgeving door technologie wordt versterkt en soms wordt overgenomen.

De primaire functie van technologie in het politiewerk leidt ertoe dat het politiewerk op onderdelen van karakter gaat veranderen. Het politiewerk aan de horizon heeft vaker het karakter van bureauwerk, is meer proactief van aard, is meer lokaal ‘ont-bed’, wordt meer uitgevoerd door technologie en bevat (daardoor) minder discretionaire ruimte voor uitvoerende politiemensen. De technologisering van het politiewerk heeft de potentie om de effectiviteit van het politiewerk te verbeteren. Deze potentie gaat samen met uiteenlopende risico’s, die afbreuk kunnen doen aan de legitimiteit van de politie. De verdere technologisering van het politiewerk vraagt zorgvuldige, politieke afwegingen. Het gaat immers om de vraag wat voor een politie wij in Nederland willen hebben.