Argumentatie

Inleiding 10

1 Standpunten en verschillen van mening 13
1.1 Expliciete en impliciete verschillen van mening 14
1.2 Positieve en negatieve standpunten 14
1.3 Standpunten en uitingen van twijfel 15
1.4 Typen verschillen van mening 17
1.5 Hoofdverschillen en subverschillen 18
1.6 De presentatie van standpunten en van twijfel 19
Samenvatting 22
Achtergrondliteratuur 23

2 Argumenteren en discussiëren 25
2.1 Oplossen van een verschil van mening 26
2.2 Discussiefasen in argumentatieve discussies 26
2.3 Analyseren met het ideaalmodel van een kritische discussie 27
2.4 Het betoog als onderdeel van een impliciete discussie 30
Samenvatting 32
Achtergrondliteratuur 33

3 De presentatie van argumentatie 35
3.1 De identificatie van standpunten 36
3.2 Indicatoren van argumentatie 37
3.3 Aanwijzingen in de context 38
3.4 Andere hulpmiddelen bij het interpreteren 39
3.5 Het verschil tussen argumentatie en een verklaring, toelichting of uitleg 40
3.6 Een maximaal argumentatieve interpretatie 41
Samenvatting 43
Achtergrondliteratuur 44

4 Verzwegen standpunten en verzwegen argumenten 47
4.1 Verzwegen onderdelen van het betoog 48
4.2 Algemene spelregels voor communicatie 49
4.3 Specificatie van de spelregels als correctheidsvoorwaarden 50
4.4 Overtredingen van de spelregels 51
4.5 Varianten van indirectheid 52
4.6 Expliciteren van verzwegen standpunten 53
4.7 Expliciteren van verzwegen argumenten 54
4.8 Verzwegen argumenten in een welbepaalde context 56
Samenvatting 57
Achtergrondliteratuur 58

5 De argumentatiestructuur van het betoog 61
5.1 Enkelvoudige argumentatie 62
5.2 Combinaties van enkelvoudige argumentaties 62
5.3 Meervoudige, nevenschikkende en onderschikkende argumentatie 65
5.4 Notatie en schematische afbeelding van de argumentatiestructuur 66
5.5 De presentatie van complexe argumentatie 70
5.6 Een maximaal argumentatieve analyse 71
5.7 Verzwegen argumenten en de analyse van complexe argumentatie 73
5.8 Het maken van een analytisch overzicht 75
Samenvatting 77
Achtergrondliteratuur 78

6 De deugdelijkheid van argumentatie 81
6.1 Aanvaardbaarheid, geldigheid en deugdelijkheid 82
6.2 Argumentatieschema’s van verschillende argumentatietypen 84
6.3 Argumentatie gebaseerd op een kentekenrelatie 86
6.4 Argumentatie gebaseerd op een vergelijkingsrelatie 88
6.5 Argumentatie gebaseerd op een causale relatie 91
Samenvatting 94
Achtergrondliteratuur 95

7 Regels voor het voeren van een redelijke discussie 1-5 97
7.1 Drogredenen als overtredingen van discussieregels 98
7.2 De vrijheidsregel 99
7.3 De verdedigingsplichtregel 103
7.4 De standpuntregel 106
7.5 De relevantieregel 109
7.6 De verzwegen-argumentregel 111
Samenvatting 113
Achtergrondliteratuur 114

8 Regels voor het voeren van een redelijke discussie 6-10 117
8.1 Een voldoende verdediging van een standpunt 118
8.2 De uitgangspuntregel 118
8.3 De geldigheidsregel 121
8.4 De argumentatieschemaregel 122
8.5 De afsluitingsregel 125
8.6 De taalgebruiksregel 127
Samenvatting 131
Achtergrondliteratuur 132

9 Strategisch manoeuvreren 135
9.1 Het combineren van redelijkheid en effectiviteit 136
9.2 Een dialectisch en een retorisch perspectief 136
9.3 Drie aspecten van strategisch manoeuvreren 138
9.4 Argumentatieve strategieën in betogen en discussies 140
9.5 Drogredenen als ontsporingen van strategisch manoeuvreren 143
Samenvatting 146
Achtergrondliteratuur 147

10 Strategisch manoeuvreren in verschillende communicatieve activiteitstypen 149
10.1 Communicatieve activiteitstypen 150
10.2 Argumentatieve karakterisering van een communicatief activiteitstype 151
10.3 Institutionele voorwaarden bij het strategisch manoeuvreren 154
10.4 Contextueel bepaalde specificatie van kritische vragen 156
Samenvatting 158
Achtergrondliteratuur 159

11 Schriftelijke betogen 161
11.1 Redelijkheid en effectiviteit als basisvoorwaarden 162
11.2 Het analytisch overzicht als hulpmiddel bij het (her)schrijven 163
11.3 Een neutrale en een geëngageerde argumentatieve stijl 165
11.4 Het bewaken van de redelijkheid 168
11.5 Het bevorderen van de effectiviteit 173
Samenvatting 181
Achtergrondliteratuur 182

12 Mondelinge betogen en discussies 185
12.1 Twee vormen van mondelinge argumentatieve gedachtewisseling 186
12.2 De voorbereiding van een mondeling betoog 187
12.3 Het houden van een mondeling betoog 190
12.4 De voorbereiding op een discussie 191
12.5 Deelnemen aan een discussie 193
Samenvatting 196
Achtergrondliteratuur 197

Oefeningen per hoofdstuk 199
Controlerende toets 271
Antwoorden bij de controlerende toets 275

Begrippenlijst 278
Overzicht van discussieregels en drogredenen 283
Literatuur over argumentatie 287
Over de auteurs 290
Illustratieverantwoording 291
Register 292